خطرات تزریق مواد مخدر: بیماری‌های عفونی، قلبی و ریوی ناشی از تزریق

روش‌های مختلفی برای تزریق مواد مخدر وجود دارد؛ عده‌ای مواد را به صورت خوراکی مصرف می‌کنند، حال آن که بقیه ترجیح می‌دهند که مواد را استنشاق کنند، بکشند یا تزریق کنند. تزریق مواد مخدر با سوزن در جریان خون بسیار خطرناک است و آسیب‌های گوناگون کوتاه مدت و درازمدت بی‌شماری را به مغز و بدن می‌زند. از نشانه‌های هشدار اعتیاد به مواد مخدر تزریقی می‌توان به افت بازدهی شغلی یا تحصیلی و کوتاهی در انجام وظایف و مسئولیت‌های خانوادگی اشاره کرد. معتادان گوشه‌گیر می‌شوند و بخش عمده وقتشان به یافتن و مصرف مواد و خماری و نشئگی مواد اختصاص می‌یابد. معتاد دیگر به فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی که قبلاً از انجام آنها لذت می‌برد، علاقه‌ای ندارد و این تفریحات را کاملاً کنار می‌گذارد. اعتیاد یک بیماری قابل درمان است و زندگی بیمار را می‌توان با بهره‌گیری از درمان‌های ترک تخصصی نجات داد. رفتاردرمانی، حمایت گروهی و درمان دارویی غالباً برای تسهیل ترک اعتیاد ضروری است.

چرا افراد به تزریق مواد روی می آورند؟

منظور از مواد مخدر درون وریدی موادی است که با سرنگ درون سیاهرگ تزریق می‌شود. تزریق مواد مخدر باعث می‌شود که اثر آن سریع‌تر و شدیدتر حس شود، چون با ورود مستقیم مواد به خون دیگر نیازی به طی شدن فرایند متابولیسم اولیه در کبد نیست و اثر اولیه مواد تزریقی معمولاً 10 ـ 5 ثانیه پس از تزریق حس می‌شود. این نشئگی کوتاه‌تر و شدیدتر موجب می‌شود که مصرف کننده تزریقی سریع‌تر از دیگر مصرف کنندگان دچار وابستگی جسمی و روانی به مواد شود. اکثر مصرف کنندگان مواد را داخل رگ تزریق می‌کنند، اما زمانی که رگ از بین می‌رود، مصرف کننده مواد مخدر را به جای رگ در عضله  (تزریق عضلانی) تزریق می‌کند. روش دیگر این است که مواد را دقیقاً زیر سطح پوست (تزریق زیرجلدی) تزریق می‌کنند.

مواد مخدری که معمولاً به صورت تزریقی مصرف می‌شوند

تقریباً همه مواد مخدر را ، به جز ماری جوانا می‌توان تزریق کرد، البته تزریق هروئین رایج‌تر است. موادی، مانند داروهای تجویزی خواب‌‌آور و آرامش‌بخش، که به صورت قرص ارائه می‌شوند، ابتدا پودر می‌شوند و سپس در مایعی مانند آب حل می‌شوند؛ محلول به دست آمده تزریق می‌شود. تزریق مواد در رگ متداول‌ترین روش در بین معتادان تزریقی است که عوارض متعددی برای سلامت جسم و روان دارد. رایج‌ترین موادی که به صورت تزریقی مصرف می‌شوند، عبارت‌اند از:

• هروئین
• کوکائین
• آمفتامین‌ها (مواد محرک)
• بوپرنورفین
• بنزودیازپین‌ها (ضداضطراب‌ها)
• باربیتورات‌ها
• مت‌آمفتامین
• مسکن‌های تهیه شده از تریاک
• دیگر داروهای تجویزی

خطرات تزریق مواد مخدر

عوارض ناشی از تزریق مداوم مواد مخدر

افرادی که مواد مخدر را برای مدتی طولانی در رگ تزریق می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات متعدد مربوط به مصرف مداوم و درازمدت قرار دارند. اگرچه هر ماده مخدری عوارض درازمدت خاص خود را دارد، موارد زیر را می‌توان پی‌آمد احتمالی مصرف اکثر مواد مخدر به شمار آورد:

• سوءتغذیه
• کاهش وزن شدید
• اختلالات جنسی
• روان‌پریشی یا اختلال شخصیت
• بیماری قلبی ـ عروقی
• نارسایی قلبی
• سکته مغزی
• تشنج
• صرع
• کما
• افزایش خطر خودکشی
• از بین رفتن ماده سفید مغز که تاثیر مخربی بر تصمیم‌گیری و تعدیل رفتار دارد.

اوردوز ناشی از تزریق مواد مخدر

بسیاری از داروهای تجویزی زمان رهش خاصی دارند و پودر کردن، حل کردن و تزریق این داروها باعث می‌شود که شرایط ایمنی مصرف این داروها زیر پا گذاشته شود. دارویی که در رگ تزریق می‌شود، مستقیماً وارد جریان خون می‌شود و به سرعت از مانع خونی ـ مغزی عبور می‌کند. اثر دارو غالباً آنی است و مصرف کننده نشئگی را تقریباً بلافاصله بعد از تزریق حس می‌کند. برای مثال مدت زمان متوسط تاثیرگذاری مواد مخدر تزریقی 30 ـ 15 ثانیه است، حال آن که اگر این دارو استنشاق شود، زمان تاثیرگذاری آن به 5 ـ 3 دقیقه افزایش می‌یابد. بنابراین مصرف کنندگان تزریقی به یکباره حجم زیادی از مواد را دریافت می‌کنند که بدن قادر به متابولیسم آن نیست، در نتیجه به راحتی اوردوز می‌کنند. به علاوه بسیاری از مواد مخدر غالباً با افزودنی‌ها یا عامل‌های دیگر ترکیب می‌شوند، این ناخالصی‌ها پس از پودر و تزریق شدن، واکنش‌های خطرناکی را در بدن انجام می‌دهند.

افرادی که مواد مخدر را به صورت تزریقی مصرف می‌کنند، بیشتر از مصرف کنندگان غیرتزریقی در معرض خطر مرگ قرار دارند؛ چون مصرف تزریقی احتمال اوردوز و مرگ بر اثر ابتلا به HIV/AIDS را افزایش می‌دهد. سوءمصرف درازمدت مواد مخدر خطر اوردوز را افزایش می‌دهد، این خطر در صورت تزریق مواد مخدر بسیار بیشتر می‌شود. مواد تزریق شده مستقیماً وارد جریان خون می‌شود و مصرف کنندگان غالباً نمی‌توانند دوز "صحیحی" از مواد را برای رسیدن به اثر دلخواه تزریق کنند. در واقع چون بسیاری از مصرف کنندگان تزریقی حجم بالایی از مواد را وارد بدن می‌کنند که بدن قادر به متابولیسم آن نیست، مشکل اوردوز پیش می‌آید. از این گذشته بسیاری از مواد مخدر با عامل‌ها یا افزودنی‌های دیگر ترکیب می‌شوند؛ واکنش خطرناک این ناخالصی‌های تزریق شده در بدن زمینه را برای اوردوز آماده می‌کند.

علائم و نشانه های اوردوز دراعتیاد تزریقی

اوردوز مواد مخدر به این معنا است که غلظت ماده در بدن به سطح خطرناکی می‌رسد که باعث مسمومیت می‌شود و فشار بالایی را به بدن و مغز وارد می‌کند. علائم اوردوز به نوع و مقدار ماده مصرفی بستگی دارد، اما در کل شامل موارد زیر می‌شود:

• حالت تهوع و یا استفراغ
• خواب‌آلودگی
• اسهال
• تغییر کردن واکنش‌پذیری یا اندازه مردمک چشم
• رعشه یا تشنج
• سخت شدن تنفس
• ضربان غیرعادی قلب
• بالا رفتن فشار خون
• تغییر کردن دمای بدن
• تعریق
• لرزش و عدم تعادل
• بیهوشی
• توهم
• گیجی
• بی‌قراری
• افسردگی
• خشونت یا پرخاشگری
• پارانویا
• مرگ

اوردوز یک مورد اورژانسی است، بنابراین اگر به اوردوز خود یا یکی از اطرافیان مشکوک شدید، به سرعت برای درمان اقدام کنید. اگر نوع ماده مصرفی را بدانید، پزشک بهتر می‌تواند اثر دارو را در زمان کوتاه‌تری خنثی کند.

درمان اعتیاد به مواد تزریقی

بهترین روش برای پیشگیری از عوارض و خطرات مربوط به تزریق مواد مخدر این است که فرد معتاد در کلینیک تخصصی ترک اعتیادی بستری شود که برنامه‌های درمانی آن بر پرهیز از مواد و ترک اعتیاد درازمدت متمرکز است. سم‌زدایی نخستین گام برای ترک اعتیاد تزریقی است. سم‌زدایی فرایندی است که سموم طی آن از بدن پاک می‌شود؛ در این فرایند از دارو برای پایدارسازی مغز و بدن استفاده می‌شود. علائم ترک را غالباً می‌توان با درمان دارویی در دوران سم‌زدایی مدیریت کرد. سم‌زدایی دارویی در محیطی امن و مطمئن تحت نظارت شبانه‌روزی و با حضور مشاوران متخصص ترک اعتیاد انجام می‌شود.

پس از آن که وضعیت جسمی بیمار تثبیت شد، رفتاردرمانی و جلسات مشاوره با هدف پرداختن به جنبه‌های روانی و عاطفی اعتیاد شروع می‌شود. محرک‌های عاطفی، اجتماعی و محیطی باید شناسایی شود تا بیمار بداند که چگونه باید آنها را در زندگی روزمره مدیریت کند. رفتاردرمانی شناختی به منظور تعدیل و تغییر افکار منفی بیمار و ارتقاء حس اعتماد به نفس و عزت نفس در وی انجام می‌شود. معتادان تزریقی غالباً توجهی به وضع ظاهری خود ندارند، بنابراین طرح‌های درمانی ترک اعتیاد غالباً با هدف تغییر سبک زندگی، برای مثال اصلاح تغذیه و رژیم‌های تناسب اندام، تهیه می‌شود. گروه‌های حمایتی همنوعان، مشاوره خانواده و فرصت‌های تحصیلی مولفه‌های مهمی برای موفقیت درمان ترک اعتیاد به شمار می‌آیند.

قریب به نیمی از مصرف کنندگان مواد مخدر از بیماری‌های روانی نیز رنج می‌برند. این وضعیت یک تشخیص دوگانه است و ارائه یک طرح درمان تخصصی و جامع احتمال موفقیت درمان را افزایش می‌دهد. متخصصین در مدل‌های درمان تشخیص دوگانه هم‌زمان به مدیریت هر دو اختلال می‌پردازند و هر عارضه را به عنوان اختلال اصلی درمان می‌کنند. گروهی از متخصصین با همکاری یکدیگر طرح درمان شاهدمحوری را تهیه و اجرا می‌کنند. درمان موفق برای تمام بیماران یکسان نیست و اولویت‌های فردی، پژوهش‌های علمی و نطریات تخصصی بالینی در فرایند تهیه طرح‌های درمانی شاهدمحور مدّنظر قرار می‌گیرد. طول دوره درمان متغیر است و به عامل‌های متعددی همچون ژنتیک، جنبه‌های محیطی، مدت زمان سوءمصرف مواد، درمان‌های قبلی و وابستگی جسمی و روانی بستگی دارد.

دارو درمانی و سم زدایی

درمان جایگزینی تریاک و مشتقات آن غالباً برای مقابله با وابستگی به هروئین به کار برده می‌شود. متادون ماده مخدر طولانی اثرتری مشتق از تریاک است که به اندازه هروئین قوی نیست. در کلینیک‌هایی که از متادون برای درمان ترک اعتیاد استفاده می‌کنند، متخصصین متادون را برای مقابله با علائم ناراحت کننده‌ی ترک اعتیاد در اختیار بیماران قرار می‌دهند؛ این علائم پس از قطع مصرف هروئین شروع می‌شود. متادون معمولاً به صورت شربت خوراکی در اختیار بیماران قرار داده می‌شود، چون نشئگی و سرخوشی ناشی از مصرف شربت متادون کمتر از مصرف گونه‌های دیگر است. متادون گیرنده‌های مواد مخدر را بلوکه می‌کند و اجازه نمی‌دهد که مواد مخدر دیگر، از جمله هروئین به این گیرنده‌ها برسند. هدف از سم‌زدایی دارویی با متادون این است که هروئین کاملاً از بدن خارج شود، البته درمان با متادون گاهی به عنوان روشی برای کاهش خطر بازگشت به تزریق مواد مخدر غیرمجاز نیز به کار برده می‌شود. درمان با متادون نیز عامل‌های خطر خاص خود را دارد، درهر حال متادون یک ماده مخدر است و مصرف آن با خطر اعتیاد و وابستگی همراه است.

سازمان جهانی غذا و دارو تجویز داروهای جدید، مانند گونه‌های مختلف بوپرنورفین، را در مطب پزشکان تایید کرده است. این داروها از متادون موثرتر هستند و عوارض مصرف آنها از متادون کمتر است. بوپرنورفین یک آگونیست جزئی مشتقات تریاک است، به عبارت دیگر بوپرنورفین گیرنده‌های مواد مخدر را فعال می‌کند، اما روش فعالسازی آن با مواد مخدر قوی‌تر تفاوت دارد و نشئگی ایجاد نمی‌کند. بوپرنورفین دارای سقف اثر است، یعنی این که اثر آن پس از رسیدن به یک نقطه معین ثابت می‌شود و به این ترتیب احتمال سوءمصرف آن کمتر می‌شود. بوپرنورفین به دو شکل اصلی سابوکسون و سوبوتکس تجویز می‌شود. سابوکسون حاوی نالوکسان، آنتاگونیست مشتقات تریاک است که گیرنده‌های مواد مخدر مشتق از تریاک را مسدود می‌کند و تقریباً به طور کامل از اثرگذاری این مواد جلوگیری می‌کند؛ حال آن که سابوتکس صرفاً حاوی بوپرنورفین است.