آسیب مغزی اعتیاد و تأثیر مواد مخدر بر سامانه عصبی احساسی یا لیمبیک

با وجود این که مصرف مواد مخدر چه از نوع سستی زا و چه توهم زا، بر مغز و اعصاب آن تأثیر می‌گذارند، اما با یک درمان مناسب و جامع، فرد معتاد می‌تواند بر اعتیاد خود فائق آید و به تدریج تأثیرات مواد را بر سیستم عصبی خود تا حد ممکن پاک کند. مشاورین ما در کلینیک ترک اعتیاد دکتر شاه محمدی، آماده‌اند تا هر فرد بیمار و مبتلا به اعتیادی را که تصمیم بر ترک دارد تا رسیدن به پاکی و رهایی کامل از اعتیاد همراهی سازند. برای رزرو وقت مشاوره می‌توانید با شماره‌های 02188721329 و 02188662451 تماس حاصل فرمایید.

هروئین و داروهای مخدر و آرامبخش تجویزی مانند اکسی کانتین (اکسی کودون)، ویکودین (استامینوفن/ هیدروکودون)، فنتانیل، متادون و دیلاودید (هیدرومورفون) به گیرنده‌های مخدر مغز متصل می‌شوند و باعث آزاد شدن دوپامین می‌شوند. به بیان دیگر این مواد سیستم کناره‌ای مغز را تحت کنترل می‌گیرند و نشئگی قدرتمندی را القاء می‌کنند که آن‌قدر لذت‌بخش است که فرد را به مصرف دوباره و دوباره ترغیب می‌کند و به این ترتیب اعتیاد ایجاد می‌شود. هروئین سریع‌ترین اثر را بین مواد مخدر دارد، اثرگذاری هروئین آنی است و این ماده به شدت اعتیادآور است. چنانچه فردی بارها ماده مخدر مصرف کند، بدن به واکنش‌های این ماده در مغز عادت می‌کند و در نتیجه مقاومت دارویی ایجاد می‌شود. بنابراین فرد معتاد مخدر بیشتری مصرف می‌کند تا همان اثرات مطلوب قبلی را تجربه کند. سپس مغز عملکرد خود را، مانند زمان قبل از دریافت مواد متوقف می‌کند و به این ترتیب با از بین رفتن اثر مخدر، میزان دوپامین افت می‌کند. وابستگی به مواد مخدر سریع‌تر شکل می‌گیرد. علائم جسمی محرومیت از مواد شبیه به آنفلوآنزا است و علائم ترک اعتیاد روانی شامل افسردگی، اضطراب و بی‌خوابی می‌شود. به علاوه مواد مخدر تولید طبیعی نوراپی نفرین را مختل می‌کند و سیستم عصبی مرکزی را سرکوب می‌کند. مخدرها از احساس درد جلوگیری می‌کند، باعث خواب آلودگی می‌شود، دمای بدن را کاهش می‌دهد و ضربان قلب، فشار خون و عملکردهای تنفسی را کاهش می‌دهد. اوردوز مواد مخدر پی‌آمد شایع سوءمصرف مواد است که نقص جدی و مرگبار دستگاه تنفسی را به دنبال دارد. مصرف مزمن و درازمدت هروئین بخشی از ماده سفید مغز را تحلیل می‌برد که تاثیر مخربی بر واکنش فرد به استرس، کنترل عواطف و تصمیم‌گیری دارد. ناراحتی‌های ریه و عفونت مخاط قلب نیز از عوارض درازمدت سوءمصرف مزمن مواد مخدر محسوب می‌شود.

کوکائین، مت آمفتامین (مت) و آمفتامین‌های تجویزی در دسته مواد محرک قرار می‌گیرند، منظور از مت آمفتامین تجویزی داروهایی مانند ادرال (آمفتامین یا دکستروآمفتامین) و ریتالین (متیل فنیدات) است که برای درمان اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) تجویز می‌شود. مواد محرک سیستم عصبی مرکزی را سریع می‌کنند، در نتیجه ضربان قلب، دمای بدن و فشار خون افزایش می‌یابد و در این بین سطح انرژی، تمرکز، توجه، هوشیاری و بیداری فرد نیز بیشتر می‌شود. محرک‌ها اشتها را نیز کاهش می‌دهند. کوکائین و مت به دلیل افزایش دادن تولید دوپامین در مغز، نشئگی شدیدی را ایجاد می‌کنند که معمولاً بسیار کوتاه است، با این حال مصرف کنندگان غالباً کوکائین زیادی مصرف می‌کنند تا سرخوشی طولانی‌تری را تجربه کنند. درهم‌شکستگی پس از نشئگی مواد محرک قابل توجه است و فرد را با احساس خستگی شدید، گرسنگی، تحریک‌پذیری، گیجی ذهنی و افسردگی به جا می‌گذارد که پس از آن میل به مصرف مواد اوج می‌گیرد. مواد محرک به دلیل تاثیر بر سطح دوپامین و سیستم پاداش لیمبیک، به شدت اعتیادآورند. سوءمصرف مداوم کوکائین منجر به پارانویا و نقص در عملکرد سیستم عصبی مرکزی می‌شود که به نوبه خود آریتمی قلبی، ایست قلبی ناگهانی، عارضه‌های قلبی ایسکمیک، فشار خون بالا، تشنج، سکته مغزی و مرگ را به دنبال دارد، به علاوه استنشاق کوکائین باعث ابتلا به نوعی سندرم تنفسی می‌شود. مت آمفتامین نیز اثر مشابهی بر مغز و سیستم عصبی مرکزی دارد و مصرف مداوم آن توهم، اضطراب و گیجی را در پی دارد. همچنین مت آسیب جدی به سیستم دوپامین در مغز می‌زند که این آسیب مشکلات حافظه و یادگیری، اختلالات حرکتی و مشکل کنترل عواطف را به دنبال دارد. حتی دوری از مواد به مدت طولانی نیز تمامی این تغییرات منفی مغز را معکوس نمی‌کند. به علاوه سوءمصرف مت آمفتامین احتمال ابتلا به بیماری پارکینسون، نوعی اختلال عصبی تاثیرگذار بر حرکت، را افزایش می‌دهد.

اکستازی یا مولی ماده روانگردان محبوبی است که به وفور در میان جوانان مصرف می‌شود. MDMA به انتقال دهنده‌های سروتونین در مغز متصل می‌شود و هم ویژگی توهم‌زا و هم خاصیت محرک دارد. اکستازی حدوداً یک ساعت پس از مصرف وارد جریان خون می‌شود و فعالیت سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین را تحریک می‌کند. اکستازی حس صمیمیت و گرمی ایجاد می‌کند، حواس را تحریف و تقویت می‌کند، انرژی را افزایش و اضطراب را کاهش می‌دهد. حس لذت و خوشی ایجاد می‌کند. مصرف اکستازی ضربان قلب، دمای بدن و فشار خون را افزایش می‌دهد. فشار خون بالا، تب (هیپرترمی)، حمله عصبی، غش کردن، دندان قروچه غیرارادی، تاری دید، حالت تهوع، تعریق، لرز، آریتمی، از کار افتادن قلب و کلیه، کاهش آب بدن، بیهوشی و تشنج از عوارض احتمالی سوءمصرف و یا اوردوز اکستازی است. اکستازی معمولاً همراه با الکل یا مواد دیگر مصرف می‌شود یا با مواد سمی مخلوط می‌شود که مطمئناً مصرف آن عوارض خطرناکی را به دنبال دارد. حتی مولی که غالباً به عنوان گونه خالص اکستازی معرفی می‌شود، نیز گاهی حاوی ناخالصی‌ها یا مواد شیمیایی است که مصرف آن خطر مسمومیت و اوردوز را به دنبال دارد. چنانچه هنگامی که هنوز اکستازی در بدن وجود دارد، فرد مقدار بیشتری اکستازی مصرف کند، متابولیسم مختل می‌شود که به نوبه خود خطر اختلال قلبی عروقی و اوردوز را تشدید می‌کند. هرچند اکثر عوارض اکستازی ظرف چند ساعت برطرف می‌شود، اما گیجی و اضطراب ناشی از مصرف آن بیش از یک هفته استمرار دارد.

MDMA فرایند پردازش اطلاعات در مغز و ذخیره خاطرات را مختل می‌کند و سوءمصرف درازمدت آن این مشکلات شناختی را تشدید می‌کند. اضطراب، تحریک پذیری، اختلالات خواب، افسردگی، پرخاشگری، بیقراری، بی‌اشتهایی و کاهش میل جنسی از عوارض مصرف مداوم اکستازی به شمار می‌آید. اکستازی از نظر روانی اعتیادآور است و مصرف نکردن آن باعث بروز علائم ترک اعتیاد می‌شود.

مواد توهم‌زا یا روانگردان باعث انحراف واقعیت و ادراک می‌شوند. روانگردان‌ها به دو دسته اصلی کلاسیک (مانند ال اس دی، پیوت، سیلوسایبین، دی ام تی، آیاهواسکا) و مواد تجزیه کننده (پی سی پی، سالویا، DXM، کتامین) تقسیم‌بندی می‌شوند. تاثیر دقیق این مواد بر مغز مشخص نیست، بااین حال دانشمندان معتقداند که این مواد ارتباط معمول بین انتقال دهنده‌های عصبی را مختل می‌کند. مواد تجزیه کننده فعالیت گلوتامات را مختل می‌کنند، گلوتامات ماده‌ای شیمیایی در مغز است که به خاطرات، شناخت، احساسات و ادراک درد ارتباط دارد. پی سی پی با دوپامین نیز واکنش می‌دهد، حال آن که سالویا گیرنده مخدر کاپا، موجود در سلول‌های عصبی را فعال می‌کند. مصرف این دسته از مواد مخدر باعث گسست می‌شود و فرد حس می‌کند که از بدن خود، محیط و واقعیت جدا شده است. چنین تاثیری نقص در عملکردهای حرکتی، انحراف دیداری و شنیداری، فراموشی، اضطراب، بی‌حسی و رعشه را به دنبال دارد. داروهای روانگردان کلاسیک عمدتاً با سروتونین و قشر جلوی مغز واکنش می‌دهند. تغییر رفتار، انحراف واقعیت و ادراکات حسی و دیدن و شنیدن چیزهای غیرواقعی از عوارض شایع روان پریشی ناشی از مصرف این روانگردان‌ها یا اصطلاحاً تریپ است. به برخی مصرف کنندگان احساس سرخوشی دست می‌دهد که مصرف کننده آن را نوعی مکاشفه و بیداری روحی قلمداد می‌کند، حال آن که عده‌ای دچار حمله عصبی، پارانویا، اضطراب و ناامیدی می‌شوند و اصطلاحاً تریپ بدی را تجربه می‌کنند. اثر مواد روانگردان غیرقابل پیش‌بینی است و اثر آن در تمام مصرف کنندگان یکسان نیست. مواد توهم‌زا و ایجاد کننده گسست بر سیستم عصبی مرکزی نیز اثر می‌گذارند و ناهنجاری‌هایی را در دمای بدن، ضربان قلب، تنفس و فشار خون ایجاد می‌کنند. آرامش غیرعادی، فراموشی، انقباض عضلات و تشنج، خشونت و پرخاشگری، علائم روانی شبیه به اسکیزوفرنی و عدم تحرک از عوارض مصرف روانگردان‌ها است. در حالت کلی مواد روانگردان اعتیادآور نیستند، اما سوءمصرف آنها عوارضی را به جا می‌گذارد.