مراقبت های بعد از ترک اعتیاد به مواد مخدر،مانعی برای بازگشت به اعتیاد

اعتیاد معضلی است که این روزها دامن گیر افراد بسیاری با شرایط سنی و خانوادگی گوناگون شده است و تعداد بسیاری از این افراد مانند شما که این مطلب را می‌خوانید، به دنبال راهی برای رهایی از این وابستگی آزاردهنده هستند. برنامه موثر بازتوانی ترک اعتیاد این حس را در بیمار ایجاد می‌کند که گویی زندگی‌اش در تمامی سطوح متحول شده است. هرچند تغییرات ذهن، بدن و روحیه عمیق است، اما اگر بیمار دوباره خود را در رفتارها و افکار مخرب غرق کند، این تغییرات دوام چندانی نخواهد داشت. مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد به بیمار کمک می‌کند تا مهارت‌های مدیریتی را که در مرکز بازپروری فراگرفته است، حفظ و به آنها عمل کند تا بتواند پس از به پایان رساندن موفقیت‌آمیز برنامه ترک، یک زندگی پربار و سالم در پیش بگیرد.

 انتقال از درمان ترک اعتیاد به مراقبت‌های پس از ترک

برای افرادی که به تازگی درمان ترک اعتیاد را به پایان رسانده‌اند، وسوسه‌برانگیز است که فکر کنند به همین سرعت مشکل‌ اعتیادشان حل شده است. اقدام برای ترک اعتیاد گام مهمی به سوی سلامتی است، اما تا رسیدن به مقصد سلامتی هنوز راه درازی باقی است. اگر بگوییم سم‌زدایی و ترک اعتیاد اول راه است، اغراق نکرده‌ایم. به همین دلیل است که مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد، به ویژه در چند سال نخست پس از ترک، حتماً لازم است.

خطر بازگشت به اعتیاد

بیش از نیمی از بیمارانی که برنامه ترک اعتیاد را به پایان می‌رسانند، دوباره معتاد می‌شوند. برخی از بیماران پس از بازگشت به اعتیاد دیگر هیچ‌گاه فرصت درمان پیدا نمی‌کنند. این نکته واقعیت دردناکی است، اما خوشبختانه بازگشت به اعتیاد قابل پیشگیری است. بیشترین خطر بازگشت به اعتیاد به 60 روز نخست پس از ترخیص از مرکز ترک اعتیاد مربوط می‌شود، البته احتمال بازگشت تا 5 سال پس از ترک وجود دارد.

علل بازگشت به اعتیاد

زمانی که بیمار کمپ ترک اعتیاد را ترک می‌کند، معمولاً بسیار باانگیزه است و به آینده‌ای روشن اطمینان دارد. بیمار دوران سخت خماری را پشت سر گذاشته و به خود ثبات کرده است که بدون مواد نیز می‌تواند زندگی کند. بیمار در این مرحله توانایی‌های خود را باور کرده و از موفقیت خود مغرور است. اما زمانی که پا به دنیای واقعی می‌گذارد و زندگی روزمره خود را شروع می‌کند، درمی‌یابد که پاک ماندن چالش دشواری است. دور ماندن از الکل یا مواد مخدر در جهان خارج سخت‌تر از آن چیزی است که در مرکز ترک اعتیاد بستری به نظر می‌آمد. بیماران در کلینیک ترک اعتیاد از پشتیبانی تخصصی برخورداراند و در برابر وسوسه مصرف مواد مخدر محافظت می‌شوند. اما بازگشت به واقعیت شوکی قوی را به فرد وارد می‌کند. بیمار به تازگی بهبود یافته خود را در احاطه انواع وسوسه‌ها تنها و بدون حامی می‌بیند و باید مقاومت بالایی داشته باشد تا دوباره به سمت مواد کشیده نشود. دلایل متعددی برای بازگشت به اعتیاد وجود دارد. اگر بیمار تلاش کافی را برای دور ماندن از مواد مخدر و الکل نکند، انگیزه پاک ماندن به تدریج رنگ می‌بازد. بیمار حس می‌کند که مشکلات را پشت سر گذاشته و دیگر نیازی به سعی و تلاش ندارد. بیمار تحت تاثیر غرور و آرامش زودهنگام، دلایل شروع کردن درمان ترک اعتیاد را فراموش می‌کند و درد طاقت‌فرسا را از یاد می‌برد. اگر بیمار برای پاک ماندن تلاش نکند، پیشرفت درمان متوقف می‌شود و زندگی در دوران ترک برایش رضایت‌بخش نخواهد بود. پناه بردن به مواد مخدر و الکل واکنش بسیاری از بیماران به این وضعیت ناخوشایند است.

زمان شروع مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد

مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد باید تا مدت‌ها پس از اتمام دوره سم‌زدایی و ترک اعتیاد ادامه داده شود. مراقبت بعد از ترک اعتیاد از نظر تخصصی زمانی شروع می‌شود که درمان ترک به اعتیاد به پایان رسیده باشد و بیمار آمادگی برگشت به جامعه را داشته باشد. اما مرحله مراقبت پس از ترک در واقعیت از همان لحظه شروع درمان ترک آغاز می‌شود. متخصصین و مشاوران مرکز درمانی در دوران سم‌زدایی و بازتوانی نیز به تعیین مهارت‌ها و ابزاری می‌پردازند که بیمار برای پاک ماندن و موفقیت درمان به آنها نیاز دارد. مراقبت پس از ترک اعتیاد تا زمانی که بیمار خود را به حفظ یک زندگی سالم و پرمعنا متعهد بداند، ادامه دارد. افرادی که توانسته‌اند پس از ترک بر وسوسه مصرف دوباره غلبه کنند، رمز موفقیت خود را شرکت در درمان‌های مراقبتی مانند گروه‌های خودیاری، جلسات 12 قدم، سازمان‌های حمایتی یا فعالیت‌های داوطلبانه مشوق ترک اعتیاد می‌دانند. این فعالیت‌ها بیمار را با افرادی با اهداف و ارزش‌های مشابه مرتبط می‌کند و این دوستان جدید فرد را تشویق و ترغیب به ساخت آینده‌ای موفق می‌کنند.

اهداف مراقبت‌های پس از ترک اعتیاد

دور نگه داشتن بیمار از مواد مخدر و الکل تنها هدف مراقبت پس از ترک اعتیاد نیست. هدف نهایی این است که بیمار مشارکت فعالی در برنامه درمان داشته باشد و بتواند خود را پس از ترخیص از کلینیک ترک اعتیاد، در زندگی واقعی نیز پاک نگه دارد. برخی بیماران می‌توانند رفتارهای اعتیادآور خود را کاملاً کنار بگذارند؛ اما عده‌ای به رفتارهای قدیمی خود برمی‌گردند. مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد در مقابله با چالش‌های متعدد به روش‌های زیر به بیماران کمک می‌کند:

• کمک به بیمار برای داشتن انتخاب‌هایی سالم در حوزه سبک زندگی، فعالیت‌ها و روابط
• تقویت مهارت‌هایی که برای مدیریت استرس و کنترل احساسات فراگرفته است.
• آموزش شیوه شناسایی محرک‌ها و پیشگیری از بازگشت به اعتیاد
• آموزش شیوه به حداقل رساندن آسیب ناشی از بازگشت به اعتیاد در صورت لغزش و ازسرگیری رفتارهای مخرب
• امکان دسترسی به گروه‌ها و افراد پشتیبانی که می‌توانند در دوران ترک از بیمار حمایت کنند.

اگر برای درمان خود یا یکی از عزیزان‌تان در جستجوی یک مرکز ترک اعتیاد خوب هستید، توصیه می‌ شود مرکزی را انتخاب کنید که برنامه مراقبتی پس از ترک اعتیاد موثری داشته باشد. در ادامه مهم‌ترین منابع و خدماتی که باید معیار انتخاب خود قرار دهید، معرفی خواهد شد.

مولفه‌های مراقبت بعد از ترک اعتیاد موفق

یک برنامه موفق و کارآمد مراقبت بعد از ترک اعتیاد باید از بخش‌های زیر تشکیل شود.

مراحل و روش‌های مراقبت‌های پس از ترک اعتیاد

حمایت گروه هم‌نوعان برای موفقیت درازمدت درمان ترک اعتیاد حیاتی است. مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد کارکردهای متعددی دارند که از آن جمله می‌توان به تقویت روحیه، افزایش آگاهی درباره اعتیاد، ارتباط برقرار کردن با منابع اجتماعی (حمل و نقل، سلامتی، مسکن مناسب) یا وارد شدن در گروه‌هایی اجتماعی اشاره کرد که حس تعلق را در بیمار ایجاد می‌کنند. خدمات زیر یک یا چند مورد از این کارکردها را محقق می‌سازد.

مشاوره

مشاوره بخش مهمی از بازتوانی اعتیاد است، چرا که شیوه شناسایی و پیشگیری از رفتارهای دامن زننده به سوءمصرف مواد مخدر را به بیمار آموزش می‌دهد. اما ارتباط بیمار با درمانگر یا مشاور نباید پس از اتمام درمان قطع شود. این گروه از متخصصین در حل بسیاری از چالش‌هایی که بیمار در اجتماع با آنها مواجه می‌شود، مانند مدیریت استرس شغلی، حل مناقشات خانگی، افزایش آگاهی خانواده درباره اعتیاد و غلبه بر محرک‌های احساسی قدیمی، به او کمک می‌کنند. مشاوره فردی، خانوادگی و گروهی بخشی از مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد است.

مشاوره و آموزش خانواده

خانواده نقش مهمی در استمرار موفقیت دوران ترک و پس از ترخیص از مرکز بازپروری دارد. مشاوره خانواده و برنامه‌های آموزشی به بیمار و خانواده‌اش کمک می‌کند تا جوی سرشار از اعتماد و امید را در خانه به وجود بیاورند. اگرچه زوج درمانی و خانواده درمانی معمولاً در زمان ترک اعتیاد در کلینیک شروع می‌شود، اما مهم است که درمان پس از ترخیص نیز ادامه داده شود. در بسیاری از برنامه‌های ترک اعتیاد، در کنار جلسات مشاوره با مشاور مجرب ازدواج و خانواده، کلاس‌ها و فعالیت‌های آموزشی برای همسران، والدین یا فرزندان نیز برگزار می‌شود.

مدیریت موردی

مدیریت موردی یکی از باارزش‌ترین بخش‌های درمان ترک اعتیاد است. نقش این گروه از متخصصین پس از ترخیص و در ارائه از مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد، یعنی زمانی که بیمار خود را آماده می‌کند تا دوباره وارد جامعه شود، پررنگ‌تر نیز می‌شود. مدیر موردی به فراخور موقعیت، مانند وکیل مدافع، راهنما، مشاور یا پشتیبان عمل می‌کند. همچنین مدیر موردی بیمار را به پزشکان مناسب معرفی می‌کند، توصیه‌های حقوقی به او ارائه می‌دهد یا در پیدا کردن مهدکودک، مدرسه یا مسکن مناسب به او کمک می‌کند.

درمان پیشگیری از بازگشت به اعتیاد

یکی از ترسناک‌ترین جنبه‌های ترک اعتیاد فکر کردن درباره شیوه غلبه بر محرک‌های تنش‌زا، سرکوب کردن میل به مصرف مواد و مدیریت موقعیت‌های پرخطر در جهان خارج است. درمان پیشگیری از بازگشت به اعتیاد (RPT) از طریق جلسات درمان گروهی یا مشاوره فردی مهارت‌هایی را در بیمار ایجاد می‌کند تا وی بتواند محرک‌های فردی را شناسایی کند و بدون پناه بردن به رفتارهای اعتیادآور، بر آنها غلبه کند. درمان پیشگیری از عود اعتیاد از همان زمان بستری در کلینیک آغاز می‌شود و در قالب بخشی از برنامه درمان سرپایی پس از ترخیص ادامه می‌یابد.

ترک اعتیاد سرپایی

ترک اعتیاد بسیاری از بیماران به صورت برنامه ترک اعتیاد بستری و ویژه شروع می‌شود. بیمار در این محیط‌های منظم تحت نظارت 24 ساعته قرار دارد و بنابراین می‌تواند به تمامی بر سم‌زدایی و التیام بدن متمرکز شود و استرس‌های روزمره را به فراموشی بسپارد. متخصصین پس از به اتمام رسیدن درمان بستری توصیه می‌کنند که بیمار از یک برنامه سرپایی منعطف‌تر بهره بگیرد. بیماران در درمان سرپایی همچنان خدماتی مانند مشاوره، حمایت گروهی و درمان دارویی را دریافت می‌کنند، اما در کنار این درمان‌ها می‌توانند در محل کار و خانه خود نیز حضور داشته باشند.

خانه‌های پاک

انتقال از محیط امن کلینیک ترک اعتیاد به دل جامعه مرحله‌ای پرخطر برای بیمار در حال ترک است. خانه‌های پاک محیطی امن و پایدار را در اختیار بیمارانی می‌گذارند که به تازگی از کلینیک ترک اعتیاد مرخص شده‌اند تا بتوانند مهارت‌های خود را برای دور ماندن از الکل و مواد مخدر در این مدت تقویت کنند. خانه‌های پاک قوانین سختگیرانه‌ای دارند، برای مثال سوءمصرف مواد در آنها ممنوع است، شرکت در جلسات مشاوره خانگی برای بیماران اجباری است، آزمایش اعتیاد به طور منظم انجام می‌شود و بیمار باید در کارهای خانه شرکت کند، البته این قوانین به قوی‌تر و منظم شدن شخصیت بیمار کمک می‌کند.

مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد برای نوجوانان

نوجوانان در دوران بعد از ترک اعتیاد به مراقبت‌های خاصی نیاز دارند، چرا که نوجوانان مشکلات خاصی را در برخورد با خانواده و دوستان خود تجربه می‌کنند و نسبت به بزرگسالان در مرحله رشد کاملاً متفاوتی قرار دارند. در نتیجه، مراقبت‌های خاص این گروه باید بر مهارت‌های اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس متمرکز شود و به مسائل متداول‌تر مرتبط با پاک ماندن و زندگی سالم بپردازد. اگرچه اکثر نوجوانان، برخلاف بزرگسالان از همدردی و تشویق یک همسر دلسوز محروم‌اند، اما ارتباطات سلسله مراتبی با والدین خود دارند. بنابراین خانواده درمانی بخش مهمی از مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد برای نوجوانان است. برخی از مراقبت های خاص نوجوانان عبارت اند از:

مراقبت جرات‌آموزی مستمر (ACC)

آمار نشان می‌دهد که نوجوانان غالباً در یک بازه زمانی 90 روزه پس از ترک اعتیاد، دوباره به مواد روی می‌آورند، تقریباً 76 % از نوجوانان تا پایان این 90 روز طاقت نمی‌آورند و تعداد انگشت شماری حتی در یک جلسه مراقبت‌های پس از ترک شرکت می‌کند. به همین دلیل رویکردی به نام مراقبت جرات‌آموزی مستمر (ACC) ابداع شد و مشاوران به مدرسه و خانه فرستاده شدند؛ سودمندی این رویکرد در پیشگیری از بازگشت به اعتیاد در نوجوانان به اثبات رسیده است. مشاوران در مداخله‌ها بر رفتاردرمانی شناختی متمرکز می‌شوند و فعالیت‌های اجتماعی مثبت را تسهیل می‌کنند تا مهارت‌های ارتباطی نوجوانان بهبود یابد؛ همچنین مشاور تکنیک‌های پیشگیری از بازگشت به اعتیاد را به بیمار نوجوان آموزش می‌دهد. جلسات مشاوره به صورت خصوصی یا در حضور والدین و مسئولان مراقبت و درمان از بیمار انجام می‌شود.

مدیریت وابستگی (CM)

مراقبت‌های بعد از ترک اعتیاد نوجوانان شامل مدیریت وابستگی (CM) نیز می‌شود، در این رویکرد از محرک‌های انگیزه‌بخشی مانند پاداش، گواهی اعتباری و جوایز دیگر  استفاده می‌شود تا نوجوانان به ادامه درمان و دوری از مواد تشویق شوند. درمان مدیریت وابستگی در کنار جرات آموزی مستمر نرخ پاک ماندن نوجوانان را پس از ترک اعتیاد افزایش داده است. خانواده درمانی راهبردی کوتاه مدت نیز رویکرد دیگری است که معمولاً 16 ـ 12 جلسه دارد و به تعاملات خانواده و برطرف کردن رفتارهای منفی می‌پردازد. مطالعات بالینی انجام شده بیانگر موثرتر بودن خانواده درمانی نسبت به درمان‌های استاندارد است.

سایر مراقبت‌ها

برخی نوجوانان به فراخور نیازهای خاص خود، باید درمان‌های مدیریتی ویژه‌ای را برای پیشرفت در تحصیل، آموزش مدیریت منابع مالی و فراگیری دیگر مهارت‌های زندگی دریافت کنند. رویکردهای جدیدتر، مانند ارتباط حمایتی از طریق ارسال پیامک، نیز نویدبخش به نظر می‌رسند و احتمال بازگشت به اعتیاد را کاهش داده‌اند. برنامه‌های درمانی نوجوانان به تفکیک جنسیت نیز برای رفع نیازهای خاص هر گروه جنسی در نظر گرفته شده است.