داروی ترک اعتیاد، درمان مکمل برای خلاصی از وابستگی به مواد مخدر

در سال‌های گذشته پیشرفت‌های متعددی در زمینه درمان اعتیاد به دست آمده است که عمده آنها مبتنی بر روش‌های نوین مطالعه درباره مغز انسان است. دانشمندان به اطلاعات جدیدی درباره تاثیر داروهای مختلف بر قسمت‌های معین مغز دست پیدا کرده‌اند و داروهای جدید بسیاری برای کمک به ترک اعتیاد یا حتی پیشگیری از اعتیاد افراد ضعیف در برابر اعتیاد در حال آزمایش است. البته باید در نظر داشت که دارو درمانی نمی تواند روشی کامل و مستقل برای ترک اعتیاد باشد.

ارتباط بین لذت، درد و اعتیاد

سیستم پاداش‌دهی مغز، انسان را به تکرار انجام کنش‌هایی تشویق می‌کند که برای سلامتی و شادی ما سودمنداند. غذا، رابطه جنسی، خواب، دوستی و برقراری ارتباط با دیگران همگی باعث ترشح دوپامین می‌شود و این حس را تحکیم می‌کند که این عمل لذت‌بخش باید تکرار شود. زمانی که الکل یا مواد مخدر مصرف می‌شود، عملکرد پاداش‌دهی مغز تحریکی غیرطبیعی و بسیار شدید را دریافت می‌کند. اوپیات‌ها در واقع موثرتر از مسکن‌های طبیعی بدن هستند و به همین دلیل است که مصرف آنها احساس خوبی را ایجاد می‌کند، به علاوه کوکائین تاثیرگذاری دوپامین را افزایش می‌دهد. اما این تمام ماجرا نیست و اثر مخرب مواد مخدر این است که توانایی بدن برای توقف درد کاهش می‌یابد و نمی‌تواند بدون مصرف مواد به حس لذت دامن بزند. خوردن غذاهای لذیذ و سالم، بودن در کنار عزیزان و انجام دادن فعالیت‌های مورد علاقه گذشته پس از افتادن در گرداب اعتیاد، دیگر لذت‌بخش نخواهد بود. به علاوه به دلیل جایگزین شدن مواد در سیستم پاداش‌دهی مغز، مقاومت دارویی نیز ترک مواد را دردناک می‌کند.

درمان‌های شاهدمحور

تاثیرگذاری رویکردهای درمان شاهدمحور در آزمایش‌های تحقیقی به اثبات رسیده است و می‌توان آنها را روش مناسبی برای درمان ترک اعتیاد محسوب کرد. رویکردهای شاهدمحور درمان اعتیاد عبارت‌اند از:

• رفتاردرمانی شناختی: ارتباط بین افکار، عواطف و رفتارهای فرد بررسی می‌شود.
• مدیریت وابستگی: بیمار برای دور ماندن از الکل و مواد مخدر پاداش دریافت می‌کند.
• مصاحبه انگیزشی: با تاکید بر تاثیر مخرب اعتیاد بر زندگی، انگیزه بیمار برای ترک مواد تقویت می‌شود.

نقش درمان دارویی در ترک اعتیاد

متخصصین داروهای مختلفی را برای ترک اعتیاد تجویز می‌کنند که در ادامه کاربرد هر یک را توضیح می‌دهیم.

مدیریت علائم ترک اعتیاد

داروهایی مانند سابوکسون علائم خماری را کاهش می‌دهد تا بیمار دوران سم‌زدایی را راحت‌تر پشت سر بگذارد. دارودرمانی برای رفع علائم ترک اعتیاد احتمال بازگشت به اعتیاد را در دوران سم‌زدایی کاهش می‌دهد.

ترک اعتیاد به کمک دارو

ترک اعتیاد به کمک دارو روشی درازمدت برای ترک اعتیاد به به اوپیات‌ها است. بیماران در این روش هر روز، مقدار ثابتی از داروهایی مانند متادون یا سابوکسون را دریافت می‌کنند که علائم خماری و میل به مصرف مواد را تسکین می‌دهد و خطر بازگشت به اعتیاد را کاهش می‌دهد. داروهای ترک اعتیاد عملکرد بیمار را در جنبه‌های متعدد زندگی بهبود می‌دهد و مانع از آن می‌شود که بیماری‌های مختلف از راه استفاده مداوم از سرنگ مشترک آلوده منتقل شود.

پیشگیری از بازگشت به اعتیاد

میل شدید و مهارناپذیر به مصرف مواد مخدر و الکل احتمال بازگشت به اعتیاد را به شدت افزایش می‌دهد. بوپرنورفین (برای معتادان به اوپیات‌ها) و آکامپروسات و نالترکسون (برای معتادان به الکل) میل به سوءمصرف مواد مورد نظر را کاهش می‌دهد. همچنین دی سولفیرام از کشیده شدن به سمت مشروبات الکلی جلوگیری می‌کند، چون اگر الکل در دوره مصرف این دارو نوشیده شود، بیمار دچار حالت تهوع و ناخوشی می‌شود.

عارضه‌های همزمان

سوءمصرف ماد مخدر در بسیاری از موارد با اختلالات روانی همزمانی، مانند اضطراب، افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال استرس پس از آسیب‌دیدگی (PTSD) همراه است. داروهای روانپزشکی برای مدیریت همزمان این عارضه‌های روانی تجویز می‌شود.

ترکیب درمان دارویی با درمان‌های دیگر

چنانچه در کنار مصرف داروهای ترک اعتیاد، از رویکردهای درمانی دیگری نیز بهره گرفته شود، تاثیرگذاری داروها افزایش می‌یابد. یک طرح درمانی جامع با تکیه بر درمان فردی، گروهی و خانوادگی به کلیه مشکلات روانی، جسمی، اجتماعی، شغلی و حقوقی می‌پردازد. مراقبت پس از ترک اعتیاد نیز شرط لازم موفقیت درمان ترک اعتیاد در درازمدت است.

داروهای مورد استفاده برای ترک مواد مخدر

پزشک با توجه به نوع موادی که بیمار به آن معتاد شده است، داروی مناسب را تجویز می‌کند.

الکل

برای درمان الکلیسم از داروهای مختلفی استفاده می شود که عبارت اند از:

• دی سولفیرام (آنتابوس): در صورت نوشیدن حتی مقدار کمی الکل، واکنشی بسیار ناراحت کننده (استفراغ شدید) را ایجاد می‌کند، بنابراین تجویز این دارو نوعی درمان اجتنابی است. بیمار باید دی سولفیرام را هر روز مصرف کند تا در نهایت قوه خودداری دائمی وی تثبیت شود.
• نالترکسون (Revia): معمولاً برای معکوس کردن اوردوز اوپیات به صورت درون وریدی تجویز می‌شود، البته نوع خوراکی نالترکسون میل به نوشیدن الکل را کاهش می‌دهد. حالت تهوع و دل درد مهم‌ترین عوارض مصرف نالترکسون محسوب می‌شود.
• آکامپروسات (کامپرال): این دارو نیز میل به نوشیدن الکل را کاهش می‌دهد. سال‌ها است که آکامپروسات در اروپا مصرف می‌شود و سودمندی آن در سرکوب میل به مواد به اثبات رسیده است. به علاوه عوارض جانبی این دارو حداقل است.

نیکوتین

درمان های دارویی اعتیاد به نیکوتین عبارتند از:

• درمان جایگزینی نیکوتین (NRS) درمان متداولی است که در آن از پچ، آدامس، اسپری دهان و قرصی استفاده می‌شود. این فراورده‌ها حاوی نیکوتین هستند و علائم ترک را به حداقل می‌رسانند. می‌توان از این روش در کنار درمان‌های دیگر، در دوران بارداری، برای نوجوانان 17 ـ 12 سال و بیماران مبتلا به ناراحتی قلبی استفاده کرد.
• بوپروپیون (Zyban) در ابتدا به عنوان یک داروی ضدافسردگی ابداع شد، اما میل به مصرف مواد و ناراحتی ناشی از محرومیت از مواد را نیز تاحدی تسکین می‌دهد. بوپروپیون را می‌توان همزمان با درمان جایگزینی نیکوتین مصرف کرد.

مصرف بوپروپیون به تنهایی یا همراه با درمان جایگزینی هورمون درصد موفقیت درمان ترک سیگار را افزایش می‌دهد. چنانچه به جای بوپروپیون و یا درمان جایگزینی هورمون، وارنیکلین به تنهایی مصرف شود، احتمال موفقیت ترک سیگار چهار برابر بیشتر می‌شود.

اوپیات‌ها

اوپیات‌ها داروهایی هستند که درد را تسکین می‌دهند و البته برای برخی اعتیادآوراند. اوپیات‌ها نشئگی سرخوشی‌آوری را ایجاد می‌کنند. این مواد یا از مشتقات دانه‌های خشخاش تریاک‌اند یا به صورت مصنوعی تولید می‌شوند. گروه اوپیات شامل دو نوع تجویزی (دیلائودید، مورفین، اکسی کودون) و مخدرهای خیابانی (هروئین) می‌شود. تمام اوپیات‌ها اعتیادآوراند و اگر پزشک آنها را تجویز کند، باید فقط طبق دستور مصرف شوند. داروهای ترک اوپیات عبارتند از:

• متادون نوعی اوپیات است که سودمندی آن برای درمان اعتیاد به اوپیات در خلال سه دهه گذشته به اثبات رسیده است. متادون واکنشی شیمیایی با گیرنده‌های اوپیات‌ها در مغز می‌دهد. متادون این گیرنده‌ها را اشغال می‌کند و به این ترتیب نیاز به مصرف مخدر را کاهش می‌دهد. عادت کردن به متادون تغییری را در رفتار، حواس یا افکار ایجاد نمی‌کند. متادون از نظر روانی نشئگی‌آور نیست اما مصرف آن وابستگی جسمی ایجاد می‌کند.
• بوپرنورفین (سابوکسون) نوعی اوپیات با اثر شبیه متادون است، که البته تفاوت‌هایی با آن دارد. سابوکسون ترکیبی از بوپرنورفین و نالوکسون است که تزریق آن اثر ضددردی اوپیات‌ها را سرکوب می‌کند. سابوکسون دارویی بسیار ایمن است که احتمال اوردوز آن نیز بسیار پایین است. دوز بهینه دارو ظرف مدتی بسیار کوتاه به دست می‌آید؛ تعیین دوز سابوکسون معمولاً کمتر از یک هفته طول می‌کشد، حال آن که دوز متادون باید به تدریج و با احتیاط ظرف مدتی طولانی افزایش داده شود. البته اگر بیمار دوزهای بالاتری از اوپیات را مصرف کرده باشد، سابوکسون کمکی به درمان اعتیاد نخواهد کرد، چون سابوکسون بیشتر از یک دوز خاص دیگر اثری ندارد. سابوکسون با توجه به دوز تعیین شده، باید هر دو یا سه روز یکبار مصرف شود.

به خاطر داشته باشید که اعتیاد به مواد مخدر غالباً همراه با ناراحتی‌های روانی است و این بیماری‌ها نیز باید با تجویز داروهای مناسبی، همچون داروهای ضدافسردگی‌، ضداضطراب و داروهای مخصوص اسکیزوفرنی، اختلال‌ قطبی و بیماری‌های دیگر درمان شود. مزایای درمان دارویی ترکیبی را دست‌کم نگیرید، درمان دارویی در کنار مشاوره و پشتیبانی مداوم، وضعیت روحی و روانی بیمار را بهبود می‌بخشد. البته شایان ذکر است که این داروهای جدید جایگزینی برای درمان‌های موجود و اثبات شده اعتیاد، مانند گروه‌های مشاوره و ترک اعتیاد دوازده قدم، نیستند. داروهای ترک اعتیاد ابزارهایی جانبی‌اند که فرد را برای جنگ با اعتیاد مجهزتر می‌کنند.

خطرات مصرف داروهای تجویزی برای درمان ترک اعتیاد

درمان دارویی روش مناسبی برای ترک اعتیاد است، که البته بدون خطر و عوارض جانبی نیست. مهم‌ترین خطرهای مربوط به دارودرمانی اعتیاد به شرح زیر است.

هر نوع سوال، ابهام یا نگرانی درباره مصرف داروها ترک اعتیاد را با پزشک معالج خود در میان بگذارید.

داروی ضداعتیاد راه‌حل نهایی نیست

عامل‌های محیطی نیز باید در نظر گرفته شود. مشکلات اقتصادی و محیط متشنج خانه غالباً زمینه را برای اعتیاد آماده می‌کند. محیط متشنج بر دوپامین، یعنی محرک اصلی مصرف مواد اثر می‌گذارد. اگر تهیه واکسن و داروهای دیگر خارج از استطاعت بیمار باشد، مسلماً درمان دارویی راهکار مناسبی نخواهد بود. بنابراین ابداع روش‌های کم‌هزینه‌تر دستاورد ارزشمندی خواهد بود.