اوردوز (مصرف بیش از حد مواد مخدر) همراه با عوارض آسیب مغزی و تنفسی
سوءمصرف مواد مخدر همواره با احتمال بروز عوارض جانبی جدی و مرگباری همچون اوردوز یا مصرف زیاد مواد مخدر همراه است. سوءمصرف الکل، مواد غیرقانونی مانند کوکائین یا داروهای تجویزی پزشک، مانند مسکن‌های مخدر، می‌تواند به ایجاد وابستگی یا اعتیاد بیانجامد. همچنین در بسیاری از موارد اگر رفتارهای مربوط به سوءمصرف مواد استمرار داشته باشد، احتمال اوردوز بالا خواهد بود.
آسیب دیدن مغز به دلیل کاهش اکسیژن در مغز (هیپوکسی) یکی از عوارض اوردوز هروئین است که کمتر به مراکز گزارش می‌شود. این نوع آسیب مغزی باعث کما، تشنج و در بدترین حالت مرگ مغزی می‌شود. این که چه عوارض بلندمدتی در اثر کاهش اکسیژن در مغز بروز می‌یابد، به این بستگی دارد که مغز چه مدت اکسیژن کافی دریافت نکرده است. در کل هرچه فرد مدت طولانی‌تری نفس نکشد، مغز آسیب بیشتری می‌بیند. چنین اطلاعاتی در بسیاری از موارد اوردوز در دست نیست. نجات جان بیمار و بازیابی سلامتی وی به موفقیت‌آمیز بودن اقدامات کنترل آسیب‌دیدگی، ناحیه و گستردگی مرگ بافت مغزی به دلیل کمبود اکسیژن و سرعت بازیابی اکسیژن در مغز بستگی دارد.
با توجه خطرات و عوارض جدی مصرف زیاد مواد مخدر، بهترین راه برای جلوگیری از وقوع این اتفاق، ترک مصرف مواد و درمان اساسی است. در این مورد می‌توانید با مراجعه به مشاورین با تجربه ما در کلینیک ترک اعتیاد دکتر شاه محمدی، بهترین روش درمان را برای رهایی از اعتیاد خود یا عزیزتان در پیش بگیرید. برای رزرو وقت مشاوره با شماره‌های 02188721329 و 02188662451 تماس حاصل فرمایید.
مکانیسم اوردوز چیست؟
داروهای تجویزی و مواد غیرقانونی بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد. سیستم عصبی مرکزی با توجه به نوع داروی مصرفی و دلیل مصرف آن، ممکن است سریع‌تر عمل کند و تحریک شود یا این که آهسته‌تر عمل کند و سرکوب شود. اگر این مواد به حد اعتدال یا مطابق دستور پزشک مصرف شود، مواد کنترل سیستم عصبی را به دست می‌گیرد. اما اگر مواد بیش ازحد مصرف شود، احتمال دارد که مغز به شدت آسیب ببیند، و این آسیب دیدگی به کما یا حتی مرگ منجر شود. ازآنجایی که فیزیولوژی هر فرد با دیگری متفاوت است، عوارض مسمومیت با مواد مخدر برای همه مصرف کنندگان یکسان نیست. مقدار دارویی که برای یک مصرف کننده مرگبار است، چنین تاثیر کشنده‌ای بر دیگری ندارد. بنابراین نمی‌توان مقدار مشخصی را برای اوردوز تعیین کرد، چرا که مقدار ماده‌ای که باعث بروز علائم جدی و مرگبار می‌شود، برای هر فرد متفاوت از دیگری است.
انواع اوردوز یا مسمومیت با مواد مخدر
مصرف کننده ممکن است به میل خود یا به طور تصادفی، مقدار زیادی مواد مصرف کند. اوردوز تصادفی زمانی رخ می‌دهد که بیمار دارو را بیشتر از مقدار تجویز شده برای رسیدن به یک اثر خاص مصرف کند یا این که معتاد ماده مخدر بیشتری را برای رسیدن به نشئگی بهتر مصرف کند. اوردوز عمدی معمولاً زمانی رخ می‌دهد که فرد قصد خودکشی داشته باشد. صرف نظر از عمدی یا تصادفی بودن اوردوز، مرگ ناشی از مسمومیت مواد بسیار غم‌انگیز است و اگر بیمار زنده بماند، با عوارض شدید و ماندگاری روبرو خواهد شد.
علائم اوردوز مواد
نشانه‌های جسمی و روانی مسمومیت مواد مخدر مواد به نوع ماده مخدر و مصرف هم‌زمان مواد دیگر بستگی دارد. نشانه‌ها و علائم شایع مصرف زیاد مواد مخدر عبارت است از:
- گشاد شدن مردمک
- عدم تعادل هنگام راه رفتن
- درد قفسه سینه
- مشکلات تنفسی شدید، تنفس سطحی یا وقفه کامل تنفسی
- شنیدن صدای خرخر از گلوی بیمار که علامت انسداد مجاری هوا است.
- کبود شدن لب‌ها یا انگشتان
- حالت تهوع یا استفراغ
- تب بسیار بالا
- رفتار تهاجمی یا خشونت‌آمیز
- احساس گم‌گشتگی یا گیجی
- پارانویا
- بی‌قراری
- تشنج یا رعشه
- صرع
- واکنش نشان ندادن
- بیهوشی
- مرگ
البته ممکن است تمام یا حتی اکثر نشانه‌های فوق مشاهده نشود، بااین حال بروز فقط چند مورد از علائم بالا می‌تواند نشانه اوردوز باشد.
عامل‌های خطر
سوءمصرف هر نوع ماده مخدر با احتمال مسمومیت مواد مخدر همراه است. بااین حال خطر مسمومیت با مواد تحت شرایط زیر و به واسطه انجام عمل‌های زیر افزایش قابل ملاحظه‌ای می‌یابد:
- وابستگی روانی شدید به مخدر
- سابقه اوردوز
- سوءمصرف هم‌زمان چند ماده، مانند الکل و مواد مخدر دیگر
- مصرف کردن مقدار زیادی مخدر در یک وعده
- قطع ناگهانی درمان ترک اعتیاد
- افزایش تدریجی مقدار مصرف مخدر
- امتناع از انجام درمان اورژانسی ضروری
- تزریق کردن مواد
- به تازگی از زندان آزاد شدن
- سابقه اقدام برای خودکشی
- شروع دوباره مصرف مواد مخدر پس از مدتی پاک بودن
- پایین بودن تحمل بدن
خطرات مصرف زیاد مواد مخدر
مصرف زیاد مواد مخدر، عمدی یا غیرعمدی، زندگی بیمار را به خطر می‌اندازد. حتی اگر اوردوز منجر به مرگ نشود، باز هم احتمال بروز عوارض درازمدتی از قبیل موارد زیر وجود دارد:
- آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن
- آسیب دیدن احتمالی کبد در اثر مصرف الکل، استامینوفن یا ترکیبی از این دو
- آسیب دیدن سیستم قلبی ـ عروقی پس از حمله قلبی
- عوارض عصبی ناشی از سکته مغزی
- افزایش احتمال خودکشی یا اوردوز در آینده
- مشکلات عاطفی و روحی بی‌شمار پس از جان سالم به در بردن از اوردوز
میزان تحمل نسبت به مواد چگونه باعث اوردوز می‌شود؟
منظور از تحمل وضعیتی است که بدن به ماده مخدر عادت می‌کند و مصرف کننده باید مقدار مخدر بیشتری مصرف کند یا دفعات مصرف را افزایش دهد تا همان اثر قبلی مواد را تجربه کند. اگر میزان مصرف مخدر یا دفعات مصرف آن همچنان افزایش داده شود، احتمال اوردوز بیشتر می‌شود. تحمل بدن نسبت به ماده مخدر به روش دیگری نیز خطر اوردوز را افزایش می‌دهد. برای مثال بیماران دارای سابقه سوءمصرف مزمن یا سنگین مواد مخدر، تحمل بالاتری در مقابل اثر مواد دارند، در نتیجه نسبت به افراد کم‌سابقه یا افرادی که تازه مصرف مواد را شروع کرده‌اند، مواد بیشتری مصرف می‌کنند. حال اگر چنین فرد باسابقه‌ای سعی کند که مواد را ترک کند و مدتی پاک بماند، تحمل بدن در زمان قطع مصرف مواد کاهش می‌یابد. زمانی که معتاد دوباره مصرف را شروع می‌کند، به ویژه اگر همان مقدار زیاد گذشته را مصرف کند، خطر اوردوز بالا خواهد بود.
مخدرهایی که بیشترین احتمال اوردوز را دارند، کدامند؟
پنج نوع از مواد مخدری که طبق آمار، بیشترین میزان مسمومیت مواد مخدر را باعث می شوند عبارتند از:
در یک مطالعه چهار ساله هروئین، فنتانیل، اکسی کودون، مورفین، متادون و هیدروکودون عامل‌های اصلی مرگ ناشی از اوردوز مواد مخدر بودند. مصرف بیش از حد مخدرهای تجویزی، به ویژه اکسی کودون، باعث مرگ بسیاری در سال‌های 2010 و 2011 شده است. چون بسیاری از افراد نمی‌توانستند مسکن‌های تجویزی مصرف کنند، برای تسکین درد خود متوسل به هروئین شدند و در نتیجه مسمومیت با هروئین علت اصلی مرگ ناشی از اوردوز در بازه زمانی 2014 ـ 2012 بود. در حال حاضر فنتانیل که 100 ـ 50 برابر قوی‌تر از مورفین است، دلیل هزاران اوردوز مرگبار است.
کوکائین دومین یا سومین عامل اوردوز در مطالعه چهارساله مورد بررسی است. کوکائین غالباً با مواد دیگری، مانند الکل، مشتقات تریاک و بنزودیازپین مخلوط می‌شود، در نتیجه الگوی سوءمصرف چندمخدری ایجاد می‌شود. بااین توصیف کوکائین غالباً علت مستقیم مرگ یا تنها مخدر اوردوز نیست، اما غالباً در موارد اوردوز وجود دارد.
بنزودیازپین حاوی آلپرازولام و دیازپام است و مانند کوکائین، غالباً مصرف زیاد آن به تنهایی باعث مرگ نمی‌شود، با این حال بنزودیازپین غالباً همراه با الکل یا مشتقات تریاک مصرف می‌شود. بنزودیازپین اثر داروهای آرام‌بخش و در نتیجه حالت سرخوشی آنها را افزایش می‌دهد و خطر اوردوز را بالاتر می‌برد. افرادی که در برابر تریاک و مشتقات آن مقاومت پیدا کرده‌اند، بنزودیازپین برای افزایش اثر مواد مخدر مصرف می‌کنند. البته بیمارانی که بنزودیازپین برایشان تجویز شده است، گاهی به دلیل مصرف هم‌زمان آن با الکل یا داروهای مسکن، به طور تصادفی اوردوز می‌کنند.
آمار مرگ ناشی از اوردوز مت آمفتامین در بازه زمانی 2014 ـ 2010 افزایش یافته است.
هرچند مصرف زیاد الکل به ندرت به تنهایی باعث مرگ می‌شود، اما الکل در 15 % از موارد اوردوز منتج به مرگ و 17 % از موارد مسمومیت مواد مخدر مرگبار ناشی از ترکیب دو یا چند ماده مخدر نقش داشته است. هرچند مصرف هم‌زمان الکل و مواد مخدر بسیار خطرناک است، اما چون الکل اثر مواد را افزایش می‌دهد، متاسفانه رواج بسیاری دارد.
ترکیب کردن مواد مخدر! |
|
مصرف هم‌زمان بیش از یک ماده مخدر فشار شدیدی را به بدن وارد می‌کند و خطرها و عوارض مربوط به هر کدام از مواد مصرفی را افزایش می‌دهد. برای مثال اکثر موارد مسمومیت با هروئین پی‌آمد ترکیب کردن هروئین با مواد سرکوب کننده دیگر است. الکل و بنزودیازپین‌هایی مانند آلپرازولام (با نام تجاری زاناکس) و تمازپام (تماز) داروهایی سرکوب کننده‌اند و مخلوط کردن آنها با موادی مانند هروئین، اکسی کودون (اکسی کانتین) یا مورفین (MS کانتین) به شدت خطر اوردوز را افزایش می‌دهد. |
رابطه نیمه عمر مواد مخدر و اوردوز
منظور از نیمه عمر مدت زمانی است که طول می‌کشد تا یک ماده مخدر نیمی از اثر دوز مصرف شده را به جا بگذارد. بعضی مواد مخدر، مانند تعدادی از بنزودیازپین‌ها، نیمه عمر طولانی دارند. اگر فردی این مواد را روز گذشته مصرف کرده باشد، ممکن است روز بعد هنوز مقدار کافی از مخدر در بدنش وجود داشته باشد و تکرار مصرف باعث اوردوز شود. نیمه عمر دیازپام (والیوم) حدوداً 24 ساعت است، بنابراین اگر 20 میلی گرم از این دارو را دیروز مصرف کرده باشید، امروز هنوز حدود 10 میلی گرم دیازپام فعال در بدن‌تان خواهد بود. بنابراین اگر هروئین یا مورفین مصرف کنید، چون این مخدرها به آن 10 میلی گرم دیازپام اضافه می‌شود، احتمال اوردوز افزایش می‌یابد.
اقدامات لازم در صورت مواجهه با اوردوز مواد مخدر
بیماری که احتمال مسمومیت وی با مواد مخدر داده می‌شود، باید به سرعت تحت درمان قرار بگیرد، بنابراین اگر در مواجهه با اوردوز شخص دیگری قرار گرفتید، بدون درنگ با اورژانس 115 تماس بگیرید. در زمانی که منتظر رسیدن آمبولانس هستید، اقدامات زیر را انجام دهید. البته دقت کنید که خودتان را در معرض خطر قرار ندهید، چون مصرف زیاد بعضی مواد مخدر باعث بروز رفتارهای خشونت‌آمیز یا غیرقابل پیش‌بینی می‌شود.
- نبض و تنفس بیمار را کنترل کنید.
- اگر بیمار بیهوش است، سعی کنید از او واکنش بگیرید. اگر ممکن است از او سوالاتی بپرسید تا سطح هوشیاری‌اش را ارزیابی کنید و بیمار را مشغول نگه دارید.
- اگر بیمار نفس نمی‌کشد، او را به پهلو بخوابانید.
- اگر آموزش دیده‌اید، در صورت لزوم عملیات احیاء قلبی ریوی (CPR) را انجام دهید.
- کمک‌های اولیه را مطابق راهنمایی اپراتور اورژانس انجام دهید.
- اجازه ندهید، بیمار داروی بیشتری مصرف کند.
- تاجایی که می‌توانید درباره مسمومیت مواد مخدر اطلاع کسب کنید و در صورت امکان دوز مصرف دارو و آخرین بار مصرف را از بیمار بپرسید.
- اگر داروی تجویز شده یا مواد دیگری که نام آن مشخص است، باعث اوردوز شده است، بسته یا قوطی دارو را، حتی اگر خالی است، همراه ببرید.
- وسایل همراه بیمار را یادداشت کنید یا هر گونه دارو یا ماده دیگری را که احتمال مصرف آن وجود دارد، بردارید.
- با بیمار مشاجره نکنید یا درباره این وضعیت اظهار نظر نکنید.
- حتی‌الامکان آرامش خود را در زمان انتظار حفظ کنید.
- به بیمار آرامش خاطر بدهید که به زودی کمک می‌رسد.
درمان اوردوز یا مصرف بیش از حد مواد چگونه انجام می‌شود؟
فردی که به دلیل اوردوز الکل، مواد یا هر دو به بیمارستان آورده می‌شود، توسط پزشک اورژانس معاینه می‌شود. پزشک اورژانس نبض و ضربان قلب بیمار، مجاری هوا و وضعیت تنفس وی را کنترل می‌کند. در صورت لزوم گرفتگی مجاری هوا برطرف می‌شود و دستگاه تنفس مصنوعی به بیمار وصل می‌شود. آزمایش‌های تشخیصی زیر نیز در بخش اورژانس انجام می‌شود:
- رادیوگرافی قفسه سینه
- سی تی اسکن (اسکن توموگرافی رایانه‌ای)
- الکتروکاردیوگرام (نوار قلب)
- آزمایش خون و ادرار (غربالگری سم‌شناسی)
علاوه بر استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، روش‌های زیر نیز برای درمان اوردوز به کار برده می‌شود:
- زغال فعال: زغال فعال معمولاً خط نخست درمان مصرف زیاد مواد مخدر است و به دفع مواد از بدن کمک می‌کند.
- تزریق درون وریدی مایعات و تزریق سرم
- تجویز دارو برای خنثی کردن یا خنثی کردن جزئی اثر مواد مخدر: نالوکسان برای اوردوز هروئین و تریاک تجویز می‌شود. فلومازنیل برای درمان اوردوز بنزودیازپین مصرف می‌شود.
پیشگیری از اوردوز مواد مخدر
مسلماً مصرف نکردن مواد مخدر منطقی‌ترین راه برای پیشگیری از اوردوز است. اما اگر خود یا یکی از نزدیکان‌تان به دام اعتیاد گرفتار شده‌اید یا با رفتارهای دردسرساز ناشی از وابستگی به مواد دست و پنجه نرم می‌کنید، رعایت توصیه‌های زیر احتمال اوردوز را کاهش می‌دهد:
- افزایش آگاهی درباره نشانه‌ها و خطرهای مصرف زیاد مواد مخدر
- شناخت مخدر مصرفی و تعیین دوز ایمن مصرف دارو
- اجتناب از مصرف هم‌زمان چند مخدر. هیچ گاه هم‌زمان با مصرف مخدر، مشروبات الکلی ننوشید.
- اگر مدتی است که مواد مصرف نکرده‌اید، مصرف دوباره را با دوز پایین شروع کنید.
- اگر مجبور به مصرف دارو هستید، آن را در حضور فرد دیگری مصرف کنید تا اگر اوردوز کردید، تنها نباشید.
- اگر فکر می‌کنید، معتاد شده‌اید، برای ترک اقدام کنید.
