روش های ترک اعتیاد به مواد مخدر و پاک ماندن با روش های جامع نوین

مسیر اعتیاد هر بیمار با دیگری متفاوت است، اما مسیر ترک اعتیاد و پاک شدن برای اکثر معتادان یکسان است. نخستین مرحله، اتخاذ یک تصمیم جدی برای بازیابی سلامتی است. ابتدای این مسیر بسیار دشوار است و بیمار باید عوارض جسمی و روحی ترک اعتیاد را تحمل کند تا بدن به تدریج یاد بگیرد که مانند گذشته بدون مواد عمل کند و به حالت عادی برگردد. در این بین باید محرک‌هایی که بیمار را به سمت اعتیاد سوق داده است، تعیین شود تا با غلبه بر آنها، بیمار قوی‌تر از قبل به زندگی بازگردد. به خاطر داشته باشید که هیچ دو فردی کاملاً مانند هم نیستند؛ درباره پیشرفت درمان با خودتان صادق باشید و از تمام برنامه‌های مفید برای ترک اعتیاد استفاده کنید. هیچ‌گاه برای کمک گرفتن از دیگران تردید نکنید.

اعتیاد به مواد مخدر

اعتیاد به مواد نوعی بیماری مزمن است که مشخصه آن میل غیرقابل کنترل و اجباری برای مصرف مواد است که هیچ چیز، حتی آگاهی از عوارض خانمان‌سوز مواد و تغییرات درازمدت مغزی مانع آن نمی‌شود. تغییراتی که اعتیاد در مغز به وجود می‌آورد، به رفتارهای پرخطری دامن می‌زند. به علاوه اعتیاد یک بیماری عود کننده است و ممکن است بیمار پس از تلاش‌های  بسیار برای ترک اعتیاد، دوباره به مواد روی بیاورد. مسیر اعتیاد از مصرف خودخواسته مواد شروع می‌شود؛ اما فرد به تدریج توانایی کنار گذاشتن مواد را از دست می‌دهد و مصرف مواد جنبه اجبار پیدا می‌کند. این اجبار از اثرات مصرف درازمدت مواد بر عملکرد مغز نشأت می‌گیرد. اعتیاد بر بخش‌هایی از مغز اثر می‌گذارد که در فرایندهای پاداش و انگیزش، یادگیری و حافظه و کنترل رفتار نقش دارند. بیماری اعتیاد هم بر مغز و هم بر رفتار اثر می‌گذارد.

تشخیص اعتیاد

اعتیاد صرفاً با توجه به علائم جسمی تشخیص داده نمی‌شود. در واقع متخصصین اعتیاد را با توجه به مجموعه‌ای از معیارهای جسمی و رفتاری تشخیص می‌دهند. این معیارها عبارت‌اند از:

• ناتوانی در قطع مصرف مواد

• ناتوانی در انجام مسئولیت‌های شغلی و عمل کردن به تعهدات داده شده به اعضاء خانواده یا دوستان
• در صورت قطع مصرف مواد، علائم محرومیت از مواد مشاهده می‌شود.
• تحمل بدنی نسبت به اثر مواد
• مصرف اجباری مواد، حتی علی‌رغم آگاهی از عوارض آن

البته لازم نیست که یک معتاد تمام علائم فوق را داشته باشد. بعضی مواد تحمل بدنی ایجاد نمی‌کنند یا قطع مصرف آنها باعث بروز علائم ترک اعتیاد نمی‌شود. از طرفی برخی معتادان نمی‌توانند میل به مصرف مواد را کنترل کنند، تمام عوارض جسمی اعتیاد را تجربه می‌‌کنند، بااین حال می‌توانند به تعهدات شغلی و اجتماعی خود عمل کنند.

اصول درمان موثر ترک اعتیاد

درمان موثر ترک اعتیاد درمانی است که مبتنی بر اصول زیر باشد:

• اعتیاد یک بیماری پیچیده، اما قابل درمان است که بر رفتار و عملکرد مغز اثر می‌گذارد.
• یک روش منحصر به فرد برای درمان تمام بیماران وجود ندارد.
• بیمار باید دسترسی سریع به درمان داشته باشد.
• درمان موثر باید تمامی نیازهای بیمار را تحت پوشش قرار دهد و صرفاً متمرکز بر سوءمصرف مواد نباشد.
• بیمار باید درمان را برای مدت معینی ادامه دهد.
• مشاوره و دیگر درمان‌های رفتاری متداول‌ترین روش‌های درمان به شمار می‌آیند.
• درمان دارویی غالباً بخش مهمی از ترک اعتیاد است، به ویژه اگر با رفتاردرمانی ترکیب شود.
• طرح درمان باید مرتباً ارزیابی و در صورت لزوم، متناسب با نیازهای جدید بیمار تغییر داده شود.
• اختلال‌های روانی احتمالی نیز باید درمان شود.
• سم‌زدایی با تجویز داروهای مناسب نخستین مرحله ترک اعتیاد است.
• درمان موفق لزوماً داوطلبانه نیست.
• مصرف مواد در طول درمان باید تحت نظر متخصص باشد.
• آزمایش تشخیص HIV/AIDS، هپاتیت B و C، سل و دیگر بیماری‌های عفونی باید انجام شود و آموزش‌های لازم برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها داده شود.

درمان ترک اعتیاد

روش‌های مختلفی برای درمان ترک اعتیاد وجود دارد که سودمندی آنها در عمل به اثبات رسیده است. این درمان‌ها عبارت‌اند از:

• مشاوره رفتاری
• دارو
• استفاده از دستگاه‌ها و وسایل پزشکی برای درمان علائم ترک اعتیاد
• آموزش مهارت‌های لازم به بیمار
• ارزیابی و درمان اختلال‌های روانی همزمان مانند افسردگی و اضطراب
• تحت نظر بودن درازمدت برای پیشگیری از برگشت به اعتیاد

گنجاندن روش‌های مختلف در طرح درمان جامع ترک اعتیاد و استمرار درمان پس از ترک اعتیاد لازمه یک درمان موفق است. درمان ترک اعتیاد زمانی موفق خواهد بود که هم به مشکلات جسمی و هم به مشکلات روحی بپردازد. مراقبت پس از ترک اعتیاد، شامل شرکت در گروه‌های حمایتی خانواده درمانی و اجتماع درمانی از برگشت اعتیاد جلوگیری می‌کند.

داروها و وسایل مورد استفاده در درمان ترک اعتیاد

داروها و وسایل مختلفی برای مدیریت علائم ترک اعتیاد و پیشگیری از بازگشت به مواد مخدر به کار برده می‌شود.

ترک اعتیاد

برای تسکین علائم ترک اعتیاد در دوران سم‌زدایی از داروها و وسایل مختلفی استفاده می‌شود. سم‌زدایی به تنهایی "درمان" محسوب نمی‌شود، بلکه فقط نخستین مرحله از فرایند درمان است. بیمارانی که پس از اتمام سم‌زدایی درمان دیگری دریافت نکنند، معمولاً دوباره به مصرف مواد روی می‌آورند. در مطالعه‌ای که بر روی مراکز درمان ترک اعتیاد انجام شد، مشخص گردید که در تقریباً 80 % از موارد سم‌زدایی از دارو استفاده می‌شود. سازمان غذا و دارو (FDA ) در سال 2017، کاربرد جدیدی را برای دستگاه تحریک الکترونیک معرفی کرد که عبارت بود از کاهش علائم ترک اعتیاد به اوپیات‌ها. این دستگاه پشت گوش قرار داده می‌شود و برای تحریک عصب‌های معینی از مغز، پالس‌های الکتریکی ارسال می‌کند.

پیشگیری از برگشت اعتیاد

دارو برای تثبیت مجدد عملکرد نرمال مغز و کاهش میل به مصرف مواد تجویز می‌شود. داروهای مختلفی برای درمان اعتیاد به تریاک و مشتقات آن (هروئین)، مسکن‌ها و داروهای آرام‌بخش، تنباکو (نیکوتین) و الکل وجود دارد. دانشمندان در حال ابداع داروهایی برای درمان اعتیاد به محرک‌ها (کوکائین)، مت آمفتامین و حشیش (ماری جوانا) هستند. اعتیاد همزمان به چند ماده مشکل شایعی است و باید درمان لازم برای ترک اعتیاد به تمام این مواد انجام شود.

درمان های مؤثر برای انواع مواد مخدر

نوع ماده مخدری که فرد به آن وابستگی دارد در انتخاب دارو و روش مناسب برای ترک، مؤثر است:

تریاک و مشتقات آن

متادون، بوپرنورفین (ساب اکسان، سابوتکس، پروبوفین، سابلوکید) و نالترکسون برای درمان اعتیاد به تریاک و مشتقات آن تجویز می‌شود. متادون و بوپرنورفین بر همان بخش‌هایی از مغز اثر می‌گذارند که هروئین و مورفین آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهند؛ اما این داروها علائم ترک اعتیاد و میل به مواد را سرکوب می‌کنند. نالترکسون با واکنش دادن با گیرنده‌های مواد مخدر در مغز، مانع اثرگذاری مواد می‌شود؛ البته نالترکسون فقط برای بیمارانی تجویز می‌شود که مرحله سم‌زدایی را پشت سر گذاشته‌اند. تمام این داروها میل به مصرف مواد و رفتارهای پرخطر مرتبط با آن را کاهش می‌دهند و به این ترتیب بیمار رفتاردرمانی را با روحیه بهتری دنبال می‌کند. براساس نتایج یک مطالعه، پس از آن که درمان شروع شد، ترکیب بوپرنورفین/ نالوکسون و نالترکسون پیوسته رهش به درمان اعتیاد به تریاک و مشتقات آن کمک می‌کند. چون سم‌زدایی کامل، شرط استفاده از نالوکسان است، شروع درمان در افرادی که هنوز مواد مصرف می‌کنند، دشوار است؛ اما پس از آن که سم‌زدایی به اتمام رسید، هر دو دارو تاثیرگذاری مشابهی خواهند داشت.

تنباکو

برای درمان جایگزینی نیکوتین از روش‌های مختلفی، مانند پچ، اسپری، آدامس و قرص مکیدنی استفاده می‌شود. این فراورده‌ها بدون نسخه به فروش می‌رسد. سازمان غذا و دارو مصرف دو داروی تجویزی را برای ترک اعتیاد به نیکوتین تایید کرده است که عبارت‌اند از: بوپروپیون (زیبان) و وارنیکیلین (چنتیکس). سازو کار این داروها در مغز متفاوت است، اما هر دو از برگشت اعتیاد در افراد در حال ترک جلوگیری می‌کند. چنانچه در کنار مصرف این داروها، رفتاردرمانی، نظیر گروه درمانی، فرددرمانی و مشاوره تلفنی، هم انجام شود، احتمال موفقیت درمان افزایش می‌یابد.

الکل

سازمان غذا و دارو مصرف سه دارو را برای درمان اعتیاد به الکل تایید کرده است و داروی چهارمی نیز در حال آزمایش در مقیاس کلان است. سه داروی تایید شده عبارت‌اند از:

• نالترکسون مانع فعالیت گیرنده‌های مخدری می‌شود که در پاداش‌دهی به عمل نوشیدن و افزایش میل به مصرف الکل نقش دارند. نالترکسون احتمال افراط در نوشیدن مشروبات الکلی و بازگشت به اعتیاد را کاهش می‌دهد و برای برخی بیماران بسیار مفید است. تفاوت‌های ژنتیکی باعث تفاوت تاثیر دارو در افراد مختلف می‌شود.
• آکامپروسات (کامپرال) علائم مزمن ترک اعتیاد، مانند بی‌خوابی، اضطراب، بی‍قراری و دیسفوری (کسالت و ناخوشی عمومی) را کاهش می‌دهد. این دارو برای بیماران دچار اعتیاد شدید مفیدتر است.
• دی سولفیرام (آنتابوس): این دارو تجزیه الکل را مختل می‌کند. انباشته شدن استالدئید در بدن، واکنش‌های ناخوشایندی را هنگام مصرف الکل ایجاد می‌کند که شامل گرگرفتگی (گرم و سرخ شدن صورت)، حالت تهوع و ضربان قلب غیرعادی می‌شود. رعایت دستور مصرف دارو موضوع مهمی است که معمولاً نادیده گرفته می‌شود، بااین حال دی سولفیرام به افرادی که انگیزه بالایی برای ترک الکل دارند، کمک می‌کند.

عارضه‌های همزمان

داروهای دیگری برای درمان عارضه‌های روانی مرتبط با اعتیاد، مانند افسردگی یا اضطراب، وجود دارد.

رفتاردرمانی برای ترک اعتیاد

مزایای رفتاردرمانی برای ترک اعتیاد عبارت است از:

• تعدیل نگرش‌ها و رفتارهای مرتبط با مصرف مواد
• ارتقاء مهارت‌های سالم زندگی
• امکان انجام همزمان با دیگر روش‌های درمانی، مانند درمان دارویی

درمان ترک اعتیاد را می‌توان در محل‌های مختلف و با بهره‌گیری از رویکردهای گوناگون انجام داد.

رفتاردرمانی سرپایی

رفتاردرمانی سرپایی شامل طیف وسیعی از برنامه‌های مختلف می‌شود که در آنها بیمار براساس یک برنامه‌ریزی مشخص به مشاور رفتاردرمانی مراجعه می‌کند. اکثر طرح‌های درمان شامل مشاوره گروهی یا فردی، یا هر دو می‌شود. شیوه‌های مختلف رفتاردرمانی که در این برنامه‌ها گنجانده می‌شود، عبارت است از:

• رفتاردرمانی شناختی: این روش برای تشخیص، پرهیز و مدیریت شرایطی به بیمار کمک می‌کند که وی را به سمت مصرف مواد سوق می‌دهد.
• درمان خانوادگی چندبعدی: این روش برای نوجوانان دچار مشکل سوءمصرف مواد و خانواده‌شان ابداع شد تا به حل پی‌آمدهای مخرب ناشی از سوءمصرف مواد بپردازد و عملکرد کلی خانواده را ارتقاء دهد.
• مصاحبه انگیزشی: این روش بیمار را برای تغییر رفتار و شروع درمان آماده می‌کند.
• انگیزه‌های محرک (مدیریت وابستگی): در این روش از تقویت مثبت برای تشویق بیمار به ترک مواد استفاده می‌شود.

ترک اعتیاد بستری یا بیمارستانی

ترک اعتیاد بستری یا بیمارستانی درمانی بسیار موثر، به ویژه برای بیماران دچار مشکلات جدی‌تر، مانند اختلال‌های همزمان است. مراکز و کمپ‌های معتبر ترک اعتیاد، مراقبت ویژه و نظام‌مند شبانه‌روزی، شامل تهیه مکانی امن و مراقبت پزشکی، را ارائه می‌دهند. مراکز ترک اعتیاد بستری از رویکردهای درمانی مختلفی بهره می‌گیرند و هدف نهایی‌شان این است که یک زندگی پاک و بدون مواد و عاری از جرم و بزه را به بیمار هدیه دهند. روش‌های مختلفی که در ترک اعتیاد بستری به کار برده می‌شود، عبارت است از:

• اجتماع درمانی: اجتماع درمانی برنامه‌ای با سازماندهی منظم است که در آن بیماران مدتی، معمولاً 12 ـ 6 ماه در مرکز بستری می‌شوند. کل اعضاء این جمع، شامل گروه درمان و بیماران در حال ترک، نقش مهمی در تغییر دارند و بر نگرش‌ها، رفتارها و اطلاعات مرتبط با سوءمصرف مواد اثر می‌گذارند.
• درمان بستری کوتاه مدت: این درمان عمدتاً متمرکز بر سم‌زدایی و ارائه مشاوره ویژه اولیه و آمادگی برای شروع اجتماع درمانی است.
• خانه‌های بهبود: در این مراکز بیمار مدت کوتاهی، غالباً پس از درمان بستری یا بیمارستانی تحت نظر گرفته می‌شود. این مراکز در دوران گذار و شروع دوباره یک زندگی مستقل به یاری بیماران می‌آید، برای مثال مشاور در مدیریت اقتصاد زندگی یا برای یافتن کار مناسب به بیمار کمک می‌کند و وی را به مراکزی معرفی می‌کند که پس از ترک از بیماران حمایت می‌کنند.

درمان اعتیاد با داروهای گیاهی و طبیعی

امروزه مواد مخدر بسیاری با منشأ گیاهی وجود دارد. عامه به اشتباه تصور می‌کنند که هر آنچه طبیعی است، خوب و هر آنچه مصنوعی است، بد و مضر است. این طرز تفکر دردسرساز است، چرا که صرف موجود بودن ماده‌ای در طبیعت به معنای مفید بودن آن نیست؛ مسلماً افرادی که تصادفاً گیاهان سمی مصرف کرده‌اند، این موضوع را تایید می‌کنند. همچنین منصفانه نیست که تمام مواد سنتزی را مضر بدانیم. داروهای بسیاری وجود دارد که در کارخانه‌ها تهیه می‌شوند و مفید و کارآمد بودن آنها اثبات شده است. با این توصیف درست نیست که داروهای گیاهی را جایگزین بهتری برای داروهای سنتزی بدانیم. مسلماً داروهای گیاهی مفیدی وجود دارد، اما باید ابتدا پژوهش‌هایی در زمینه اثربخشی و عوارض آنها برای بیماران مختلف انجام شود. به علاوه بیماران باید انتظاری منطقی از نتیجه درمان داشته باشند، چون هیچ درمان معجزه‌آسایی، به ویژه برای اعتیاد وجود ندارد. جینسینگ و چایی بابونه از جمله درمان های دارویی ترک اعتیاد نام برده شده اند اما لازم است توجه کنید که درمان های گیاهی به تنهایی برای درمان اعتیاد کافی نیستند.