ترک اعتیاد حشیش یا بنگ و سم زدایی از طریق درمان دارویی و غیردارویی

حشیش مخدری با قدرت اعتیادآوری بیشتر از گیاه شاهدانه (کانیباس ساتیوا) است که از آن برای تهیه ماری جوانا نیز استفاده می‌شود. شاهدانه دارای ماده شیمیایی فعالی با قدرت روانگردانی و اثرگذاری بر مغز است که دلتا 9 تتراهیدروکانابینول (THC) نامیده می‌شود. حشیش و ماری جوانا را می‌توان کشید، بخار آن را استنشاق کرد یا همراه با غذا پخت.

حشیش (چرس یا بنگ) مخدر روانگردانی است که ماده فعال آن به نام THC، بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد. ماری جوانا غالباً حشیش نیز گفته می‌شود، اما در واقع ماری جوانا از مخلوطی از گل‌، دانه‌، ساقه‌ و برگ‌ شاهدانه تهیه می‌شود. حال آن که حشیش از صمغ گرفته شده از تریکوم شاهدانه به دست می‌آید، تریکوم تارهای شفاف و ظریفی است که از گل و برگ شاهدانه بیرون می‌زند. غلظت THC در حشیش بیشتر است و به همین دلیل حشیش یا چرس قوی‌تر از ماری جوانا یا علف است. مصرف حشیش در کشورهای آسیایی رواج بالایی دارد و با پایپ، چلیم(داغ کردن با قاشق یا چاقو)، دستگاه بخور، قلیان مصرف می‌شود. حشیش را نیز می‌توان مانند ماری جوانا، با توتون مخلوط کرد و کشید. حشیش را می‌توان با غذا یا نوشیدنی نیز مخلوط کرد. روغن حشیش از عصاره‌گیری مواد شیمیایی موجود در شاهدانه  در یک حلال به دست می‌آید. بو و رنگ حشیش به حلال به کار برده شده بستگی دارد. قطع مصرف ناگهانی حشیش پس از یک مدت طولانی باعث بروز علائم ترک اعتیاد، مانند بی‌قراری، تحریک‌پذیری، مشکلات خواب و کاهش اشتها می‌شود. این عوارض خطرناک و کشنده نیست، اما درمان از معتاد شدن و عود اعتیاد جلوگیری می‌کند.

گام نخست: سم‌زدایی

معتادانی که درصدد ترک اعتیاد به مواد مخدر و الکل هستند، معمولاً باید پیش از هر چیز فرایند سم‌زدایی را پشت سر بگذارند. گزارش‌های جدید حاکی از آن است که علائم سوء مصرف یا به عبارت دیگر، اعتیاد به ماری جوانا در 30 % از مصرف کنندگان ماری جوانا مشاهده می‌شود. مصرف بالای حشیش مقاومت بدن را در برابر این مخدر افزایش می‌دهد و ایجاد وابستگی می‌کند، یعنی این که دوز بالاتری از حشیش باید مصرف شود تا همان اثر قبلی به دست آید، همچنین چون بیمار به حشیش وابسته شده است، قطع مصرف دارو باعث بروز علائم محرومیت از مواد می‌شود. ترک مصرف حشیش به علائمی همچون تحریک‌پذیری، تغییرات رفتاری، مشکلات خواب، کاهش اشتها، میل فراوان به مصرف حشیش و یا علائم جسمی مختلف دامن می‌زند. این علائم در هفته اول ترک حشیش بیشترین شدت را دارد و علائم حدوداً دو هفته استمرار دارد.

علائم و عوارض ترک اعتیاد حشیش

اگر فردی که به حشیش وابستگی پیدا کرده است، مصرف حشیش را قطع کند، با علائم محرومیت از مواد روبرو می‌شود. هرچند این علائم کشنده نیست و معمولاً نیازی به درمان ندارد، بااین حال آزاردهنده است. این علائم عمدتاً روانی است و به اندازه علائم ترک اعتیاد به مواد مخدر دیگر شدید نیست. این علائم علی‌رغم شدت نسبتاً کم، غالباً مصرف کننده را ترغیب می‌کند تا سوء مصرف حشیش را دوباره برای تسکین دادن علائم شروع کند. در واقع نرخ برگشت به اعتیاد حشیش بالاتر از مواد مخدر دیگر است. سایر نشانه‌های ترک اعتیاد به حشیش عبارتند از موارد زیر که ممکن است برخی از آنها در افراد در حال ترک دیده شود:

•     بی‌خوابی
•     اضطراب
•     میل فراوان به مصرف حشیش
•     تحریک‌پذیری
•     کاهش اشتها
•     رویاهای غیرعادی یا تشدید فعالیت‌ها هنگام خوابیدن
•     بی‌قراری و کلافگی
•     درد غیرعادی
•     رعشه
•     تعریق
•     تب
•     تب و لرز
•     سردرد

اگر بیمار توان تحمل کردن این علائم را نداشته باشد، سم‌زدایی تحت نظر متخصص انجام می‌شود تا شدت علائم کمتر شود.

زمان‌بندی ترک اعتیاد

علائم محرومیت از حشیش و ماری جوانا 72 ـ 24 ساعت پس از قطع مصرف شروع می‌شود. علائم ظرف یک هفته به اوج خود می‌رسد و حدوداً دو هفته پس از آخرین بار مصرف به تدریج متوقف می‌شود. برخی بیماران اختلال‌های خوابی را تجربه می‌کنند که بیشتر از 30 روز طول می‌کشد. زمان‌بندی درمان ترک اعتیاد به وضعیت خاص هر بیمار بستگی دارد و برای همه معتادان یکسان نیست. بنابراین متخصص برنامه درمان را مطابقه با شرایط خاص هر بیمار تهیه می‌کند.

عامل‌های تاثیرگذار بر ترک اعتیاد

تعداد دفعات سوء مصرف حشیش و درجه خلوص آن بر مدت زمان تحمل علائم ترک اعتیاد و شدت آنها اثر می‌گذارد. غلظت THC، یعنی قوی‌ترین ترکیب روانگردان موجود در شاهدانه، در حشیش بیشتر از ماری جوانا است. سیگار معمولی ماری جوانا (جوینت) دارای 5 ـ 0.5 درصد THC است. اما غلظت THC در بعضی گونه‌های حشیش نزدیک به 50 % است. عامل‌های زیر نیز بر تجریه علائم ترک اعتیاد به حشیش اثر می‌گذارد:

•    شدت وابستگی یا اعتیاد
•    مقدار مصرف حشیش
•    مدت زمان مصرف حشیش
•    عارضه‌های همزمان با اعتیاد به حشیش
•    سوء مصرف دیگر مواد مخدر

علائم ترک اعتیاد حشیش معمولاً برای بزرگسالان شدیدتر است، چون بزرگسالان حشیش را در تعداد دفعات بیشتر و در دوز بالاتر مصرف می‌کنند. به علاوه علائم ترک مصرف هم‌زمان توتون و حشیش شدیدتر از علائم ترک سیگار یا حشیش، به تنهایی است. ترک اعتیاد به شاهدانه، علائم عارضه‌های ذهنی و روانی پیشین، مانند اضطراب یا افسردگی را تشدید می‌کند. اگر بیمار مبتلا به ناراحتی‌های روحی برای درمان این عارضه، خودسرانه روی به مصرف حشیش آورده باشد، احتمالاً علائم عارضه پس از قطع مصرف حشیش، دوباره بروز می‌یابد و به این ترتیب احتمال برگشت اعتیاد نیز افزایش می‌یابد. درمان مناسب بهترین راه‌حل برای پیشگیری از عود اعتیاد است. آگاهی از روش‌های مختلف ترک اعتیاد و راهکارهای گوناگون حمایت از بیماران معتاد، برای موفقیت الزامی است.

روش‌های درمان ترک اعتیاد به حشیش

ترک اعتیاد پس از مصرف درازمدت حشیش با علائمی مانند بی‌خوابی، اضطراب، تحریک‌پذیری، افسردگی و بی‌اشتهایی همراه است. این علائم 72 ـ 24 ساعت پس از آخرین بار مصرف بنگ بروز می‌یابد. علائم در یک هفته نخست ترک اعتیاد بیشترین شدت را دارد و به تدریج ظرف دو هفته کمتر می‌شود. رفتاردرمانی و تجویز دارو به رفع علائم و موفقیت ترک اعتیاد کمک می‌کند.

• رفتاردرمانی شناختی یا CBT به رفع وابستگی به ماری جوانا کمک می‌کند. درمانگر روش‌های آگاهی و تحت کنترل درآوردن رفتارهای منجر به سوء مصرف را به معتاد در حال ترک آموزش می‌دهد.
• مدیریت وابستگی نیز در درمان ترک حشیش و ماری جوانا موثر است. بیمار در این روش کوپن‌هایی را برای کالاها و خدمات دریافت می‌کند تا انگیزه‌اش برای پاک ماندن تقویت شود. برای مثال این کوپن‌ها پس از منفی بودن جواب آزمایش ادرار در اختیار بیمار قرار داده می‌شود.
• هیچ داروی خاصی برای درمان ترک اعتیاد به حشیش وجود ندارد. البته متخصصین داروهایی را برای مدیریت علائمی مانند اضطراب، بی‌خوابی، سردرد و افسردگی تجویز می‌کنند.

چون علائم ترک اعتیاد حشیش معمولاً خطرناک و مرگبار نیست و باعث بروز عارضه‌های جدی نمی‌شود، سم‌زدایی را می‌توان در خانه انجام داد یا از یک برنامه سم‌زدایی سرپایی بهره گرفت. برنامه‌های سرپایی به بیمار اجازه می‌دهد که در خانه بماند و چند روز در هفته به مدت چند ساعت به کلینیک بازپروری مراجعه کند. البته بیمارانی که سم‌زدایی خانگی یا سرپایی را انتخاب می‌کنند، باید بدانند که ترک اعتیاد در همان محلی که سابقاً در آنجا حشیش مصرف می‌کرده‌اند، احتمال برگشت به اعتیاد را افزایش می‌دهد. بیمارانی که همزمان مواد مخدر دیگری مصرف کرده‌اند یا مبتلا به اختلال‌های ذهنی هستند، بیشتر در معرض خطر برگشت به اعتیاد قرار دارند و بهتر است از درمان بستری استفاده کنند.

درمان علائم ترک اعتیاد حشیش

در درمان ترک اعتیاد به حشیش، داروهایی برای کمک به خواب و رفع اضطراب، افسردگی و درد بیمار تجویز می‌شود. هیچ دارویی به طور رسمی برای درمان ترک اعتیاد به شاهدانه تایید نشده است، البته پژوهش‌های متعددی در حال انجام است.
داروهای زیر در مراکز سم‌زدایی تخصصی به کار برده می‌شود:

• ترازودون: این دارو برای رفع بی‌خوابی در دوران ترک اعتیاد مصرف می‌شود.
• بوسپیرون: این دارو کمتر از بنزودیازپین ایجاد وابستگی می‌کند و برای درمان علائم اضطراب توصیه می‌شود.
• ضدافسردگی‌ها: این دارو برای درمان افسردگی بالینی شدید و یا سرکوب کردن میل به خودکشی تجویز می‌شود.

مطالعات بالینی کوچکی در زمینه مصرف داروهای دیگر برای درمان ترک اعتیاد به بنگ انجام شده است. این داروها عبارتند از:

•  THC خوراکی مصنوعی: مقدار کمی از THC خوراکی علائم ترک اعتیاد را در برخی بیماران با موفقیت از بین می‌برد.
•  زولپیدم (امبین): زولپیدم این دارو اختلال الگوهای خواب در اثر ترک اعتیاد را بهبود می‌دهد.
•  گاباپنتین: این داروی ضدصرع مشکلات خواب، عملکرد شناختی و مسائل مربوط به کنترل محرک‌ها را برطرف می‌کند.

یکی از مزایای شاخص سم‌زدایی این است که پزشک وضعیت بیمار را تحت نظر دارد و در صورت بروز هر گونه عارضه و مشکل جدی، اقدام ضروری را انجام می‌دهد. پس از سم‌زدایی، شروع کردن یک برنامه بازپروری اعتیاد درازمدت به پاک ماندن بیمار کمک می‌کند. رفتاردرمانی، مانند رفتاردرمانی شناختی، مدیریت وابستگی و مصاحبه انگیزشی، به موفقیت‌آمیز بودن ترک اعتیاد به ماری جوانا کمک می‌کند.

سم‌زدایی در خانه

چون ترک اعتیاد به حشیش با عوارض جدی همراه نیست، تمام بیماران برای ترک اعتیاد به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند و سم‌زدایی غالباً در خانه انجام می‌شود. داروهای بدون نسخه برای رفع علائم محرومیت از مواد مصرف می‌شود، برای مثال تایلنول برای تسکین درد و بنادریل برای بهبود خواب توصیه می‌شود. البته سم‌زدایی در خانه خطرناک است، چون بیمار همچنان در معرض تمام محرک‌های معمول، مانند دوستان و فعالیت‌هایی قرار دارد که وی را به مصرف دوباره حشیش تشویق می‌کند. به علاوه بسیاری از معتادان از ابتلا به عارضه‌های روحی جدی آگاهی ندارند یا ابتلا به بیماری را انکار می‌کنند. علائم در این شرایط در طول سم‌زدایی یا پس از آن با شدتی بیشتر از همیشه بروز می‌یابد. درهر حال بیمارانی که تصمیم گرفته‌اند، در خانه بر اعتیاد خود غلبه کنند، باید بدانند که سم‌زدایی به معنای ترک اعتیاد نیست. سم‌زدایی صرفاً به این معنا است که حشیش از بدن خارج شده است و این، اولین گام برای قطع چرخه وابستگی است. سم‌زدایی اعتیاد یا عارضه‌ها و رفتارهای مرتبط با آن را درمان نمی‌کند. پاک ماندن در درازمدت نیاز به تعهد و پشتکار بالای بیمار دارد. در بسیاری از برنامه‌های سم‌زدایی درمان‌های خاصی به بیماران ارائه می‌شود تا بیمار راحت‌تر دوران ترک اعتیاد را پشت سر بگذارد. در نتیجه احتمال عود اعتیاد کاهش می‌یابد و بنیانی مستحکم برای یک زندگی پاک شکل می‌گیرد.

برگشت به اعتیاد و دیگر نگرانی‌ها

یکی از مهم‌ترین عامل‌هایی که باعث برگشت به اعتیاد می‌شود، تحمل علائم ناراحت کننده است. در مطالعه‌ای که بر روی معتادان به حشیش و ماری جوانا انجام شد، 96 ـ 69 درصد از پاسخ دهندگان اعتراف کردند که برای تسکین علائم محرومیت از مواد دوباره به مواد پناه آورده‌اند. بسیاری از مصرف کنندگان چرس، مواد دیگری نیز مصرف می‌کنند، 74 % از معتادان به شاهدانه مخدرهای دیگری مانند الکل و کوکائین نیز مصرف می‌کنند. برخی بیماران این مواد را خودسرانه برای رفع علائم ترک اعتیاد مصرف می‌کنند که در نهایت مشکلات‌شان را تشدید می‌کند. بیمارانی که در تلاش برای ترک اعتیاد به هروئین یا کوکائین هستند، غالباً سوء مصرف ماری جوانا را مشکل‌ساز نمی‌دانند، اما این تصور بسیار خطرناک است. ادامه دادن مصرف حشیش پس از ترک مخدرهای دیگر در نهایت موجب برگشت به اعتیاد ماده ترک شده می‌شود. اگر درمان سوء مصرف همزمان تمام مواد مخدر تحت نظر متخصص انجام شود، احتمال برگشت به اعتیاد به حداقل می‌رسد. بسیاری از معتادان به حشیش، با بیماری‌های ذهنی و روحی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت ضداجتماعی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. برنامه موفق درمان ترک اعتیاد، هم سوءمصرف مواد و هم مشکلات ذهنی را پوشش می‌دهد. اگر در درمان ترک اعتیاد به علل اصلی دامن زننده به اعتیاد توجه نشود، احتمال عود اعتیاد وجود دارد.