علائم و عوارض اعتیاد به روان گردان اکستازی و مکانیسم اثر آن بر مغز
اکستازی (3 و 4 متیلن‌دی‌اکسیدمتاآمفتامین) در بین عموم مردم بیشتر به شکل قرص عرضه می‌شود و مصرف آن به خاطر ویژگی‌های روان‌گردانی و تحریک‌کنندگی در خلال مهمانی‌های شبانه طرفداران بسیاری دارد. اگرچه تعداد افرادی که به این نوع دارو اعتیاد پیدا می‌کنند، معدود است، بااین‌حال دوز بالای آن از لحاظ روانشناختی بسیار اعتیادآور است و خیلی اوقات اشخاص در مصرف این دارو زیاده‌روی می‌کنند و یا آن را همراه با سایر قرص‌ها مصرف می‌کنند و با این کار خطرات مرگباری را برای خود رقم می‌زنند.
شناخت بیشتر قرص اکس، ام دی ام آی و مالی
اکس یک نام عامیانه برای MDMA یا 3 و 4 متیلن‌دی‌اکسیدمتاآمفتامین قلمداد می‌شود. این قرص بواسطه قابلیت‌های توهم‌زایی بالقوه‌اش جزء داروهای شیمیایی، روان‌گردان و غیرقانونی طبقه بندی می‌شود. مالی اصطلاح دیگری است که برای ام دی ام آی بکار می‌رود. هر دو قرص روان گردان اکس و مالی از مشتقات ام دی ام آی هستند، با این تفاوت که اکس بیشتر به شکل قرص یا دارو عرضه می‌شود اما مالی به صورت ماده کریستال مانند یا پودر سفید کاربرد دارد. هرچند مالی به عنوان شکل خالص ام دی ام آی در دسترس کاربران قرار می‌گیرد، اما امکان تشخیص خالص بودن یا نبودن آن برای افراد وجود ندارد. ممکن است هر دو قرص روان‌گردان اکس و مالی عاری از سایر محتویات باشند، ازجمله:
علائم هشداردهنده سوء مصرف
اگر از لحاظ روانشناختی درباره اعتیاد خود یا عزیزانتان به داروهای روان‌گردان نگران هستید، شاید دوست داشته باشید علائم هشداردهنده مربوط به سوء مصرف یا اعتیاد به این نوع قرص‌ها را بیشتر بشناسید. در ادامه برخی از نشانه‌های بارز سوء مصرف موادمخدر روان‌گردان را یک به یک توضیح می‌دهیم. توجه داشته باشید با مشاهده یکی از این علائم نمی‌توان به قطع یقین گفت فرد به موادمخدر اعتیاد پیدا کرده است، بلکه با تایید تعدادی از علائم در کنار یکدیگر می‌توان حدس زد که فرد به اکستازی معتاد شده است.
- تبلیغ و برچسب PLUR: یکی از مراسم‌هایی که در این نوع مهمانی‌ها باب شده است، حتی افرادی که داروهای روان‌گردان مصرف نمی‌کنند، تبلیغ عبارت PLUR است. این عبارت مخفف چهار کلمه صلح، عشق، وحدت و احترام می‌باشد. والدین هروقت تبلیغات سرواژه PLUR را بر روی پوستر، بیلبورد و برچسب‌های تبلیغاتی مشاهده کردند، بدانند احتمال حضور فرزندان در پارتی‌های شبانه بیشتر است.
- انتخاب ناگهانی نام مستعار: توجه داشته باشید اکثر افرادی که قصد حضور در کلوب و پارتی‌های شبانه را دارند معمولا یک نام مستعار برای خود انتخاب خواهند کرد.
- مهمانی‌های شبانه و تخلیه انرژی: اگر یکی از عزیزانتان تمام طول شب را خارج از منزل سپری کرد و با حالتی سرشار از انرژی به خانه بازگشت، احتمالا مصرف ماده‌ای همچون قرص اکستازی علت بروز همچنین حالتی بوده است. اغلب اوقات چنین حالتی با یک روز خواب کامل همراه است زیرا فرد از لحاظ فکری و جسمانی انرژی زیادی از دست داده است.
- تغییرات شخصیتی: هروقت میزان ترشح هورمون سرتونین و دوپامین تحت تاثیر مصرف بیش از اندازه قرص اکس قرار گیرد، ممکن است اختلالات رفتاری و تغییرات شخصیتی در فرد به همراه داشته باشد. اضطراب، افسردگی، پارانویا (همه دشمن پنداری) و افکار بدبینانه از جمله این نوع رفتارها هستند.
- تضعیف قوه شناختی: برخی افراد با تداوم مصرف داروهای اکس متوجه آسیب‌دیدگی از لحاظ ضریب تیزهوشی و ادراکی خود خواهند شد. این تاثیر منفی ممکن است مهارت‌های مهم فکری و حافظه‌ای، قدرت قضاوت، به خاطرسپاری و موفقیت فرد را نیز در بر گیرد.
- بیش فعالی: قرص‌های روان‌گردان اکستازی قادرند یک انرژی کاذب زیادی در فرد مصرف کننده بوجود آورند و این حالت اغلب موقتی و ناپایدار است.
- مشکلات دندان: اغلب اوقات افراد مصرف‌کننده قرص اکس برای پیشگیری از دندان قروچه ناشی از اثرات منفی این نوع قرص‌ها عادت به جویدن آدامس یا آبنبات دارند. دندان قروچه کردن، خشکی دهان، پوسیدگی و بیماری لثه از جمله عوارض مصرف قرص‌های روان‌گردان هستند.
- کم آبی بدن: کم آب شدن بدن یکی از اثرات جانبی قرص‌های اکس تلقی می‌گردد. به خاطر فراهم بودن شرایط رقص، جنب و جوش و تخلیه انرژی در پارتی و مهمانی‌های شبانه بدن اکثر افراد بطور طبیعی آب زیادی از دست می‌دهد. این وضعیت ممکن است منجر به بالا رفتن حرارت بدن، خستگی، بی حال شدن، تب شدید، کما و حتی مرگ فرد گردد.
- گشاد شدن مردمک: مصرف قرص اکستازی باعث گشاد شدن مردمک چشم مصرف‌کننده خواهد شد.
تاثیرات روی بدن
با وجود آنکه فقط یک بار مصرف قرص روان گردان می‌تواند جرقه آغاز یکی از این اثرات را بزند، اما خیلی از کاربران در اثر مصارف مکرر در معرض ریسک اثرات جانبی آنها قرار می‌گیرند. در اینجا تعدادی از عوارض اعتیاد مزمن به روان‌گردان اکس را برمی‌شماریم.
- گرمازدگی: قرص‌های اکستازی معمولا در پارتی‌های رقص و آواز کاربرد دارند جایی که کاربران تخلیه مقدار زیادی انرژی را تنها در طی یک شب تجربه می‌کنند. هرچند اوج سرخوشی و سرحالی ناشی از مصرف این نوع قرص‌ها 4 تا 6 ساعت به طول خواهد انجامید، اما برخی افراد برای تداوم این سرخوشی دو برابر دوز معمولی را مصرف می‌کنند. برخی نیز مبادرت به استفاده قرص‌های اکس با سایر داروها مانند کوکائین، ال‌اس‌دی یا آمفتامین می‌کنند. تداوم در مصرف و ترکیب آن با سایر روان‌گردان‌ها اغلب منجر به کم آبی بدن شده و تعادل دمایی بدن بواسطه این نوع داروها تشدید می‌گردد. همچنین در این وضعیت ممکن است فرد توجهی به احساس تشنگی، تعریق زیاد، حرارت بالای بدن و کمبود آب بدن خود هم نداشته باشد. اکثر مرگ و میر ناشی از قرص اکس به خاطر بیماری هیپرترمی (تب بسیار شدید) رخ می‌دهد.
- افسردگی شدید یا خودزنی: بدلیل اینکه اکستازی سطح ترشح هورمون سروتونین را در مغز تحت تاثیر قرار می‌دهد، بسیاری از کاربران در نتیجه کم شدن تعداد انتقال‌دهنده عصبی به افسردگی شدید مبتلا می‌شوند. متعاقبا احتمال بروز رفتارهای همه دشمن پنداری، خودزنی (ازجمله زدن شاهرگ یا از گرسنگی مردن) یا حتی ارتکاب به خودکشی در این افراد بیشتر می‌شود.
- آسیب مغزی: افرادی که به مصرف داروهای روان‌گردان اعتیاد پیدا می‌کنند ممکن است به یک سری مشکلات عصبی مانند افت حافظه، بروز سکته مغزی و اعتیاد و حتی خونریزی مغزی هم دچار شوند. در برخی موارد، فراموشی شدید هم در بین بیماران مشاهده می‌شود.
- سندروم سروتونین: برخی معتادین به داروهای اکستازی و روان‌گردان به فزونگی بیش از اندازه سروتونین مبتلا می‌گردند بیماری موسوم به سندروم سروتونین که تب و کهیر و سردرگمی از مشخصه‌های آن هستند. اگر سندروم سروتونین درمان نشود ممکن است به یک بیماری بسیار کشنده تبدیل گردد.
- سردردهای شدید: بسیاری از کاربران قرص اکس در اثر عوارض دارو، کم آبی بدن، خستگی و نور ناشی از لامپ‌های پارتی‌های شبانه به سردردهای میگرنی یا میگرن وابسته به چشم دچار می‌گردند.
- مشکلات قلبی: به خاطر اینکه اکستازی از ویژگی‌های روان‌گردانی برخوردار است، بسیاری از کاربران در اثر مصرف این داروها به فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم یا تند و سینه دردهای شدید دچار می‌گردند.
- مشکلات کبد و کلیه: سوء مصرف قرص اکس می‌تواند به کبد و کلیه‌ها آسیب برساند و حتی در موارد حادتر یک یا چند اندام بدن را از کار بیندازد.
- مشکلات گردش خون: سوء مصرف قرص روان‌گردان ممکن است موجب کاهش جریان خون در سراسر بافت‌های بدن گردد و یک سری اختلالات سیستم گردش خون را در پی داشته باشد. در بدترین حالت، احتمالا دارد سیستم ایمنی بیمار آسیب ببیند یا حتی بیمار در اثر از کار افتادن بافت عضلانی و شوک افت فشار خون جان خود را از دست بدهد.
- مشکلات پوستی: ترکیب عرق، چرک و کم آبی بدن ممکن است جوش‌های اکستازی را به همراه داشته باشد، جوشی که شباهت به آکنه دارد اما بعضی مواقع این شرایط سرآغاز بروز مشکلات کبدی شناخته می‌شود.
- مشکلات دندان: به علت خشکی دهان ناشی از کم آبی بدن، میل فرد به خوردن مواد قندی و آب نبات، و رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان، ممکن است معتادین به قرص روان‌گردان دچار پوسیدگی و بیماری‌های حاد لثوی شوند.
مکانیسم اثر اکستازی
کانال سروتونین عمدتا کانال عصبی است که تحت تاثیر سوء مصرف قرص اکس قرار می‌گیرد. سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی به حساب می‌آید و بوسیله نورون‌های خاصی در کانال عصبی ترکیب، ذخیره و ترشح می‌گردند. این هورمون در تنظیم تعدادی از فرآیندهای مغزی دخالت دارد ازجمله خلق و خو، احساسات، حس خشونت، خواب، اشتها، اضطراب، حافظه و ادراک. حتما افراد مبتلا به سوء مصرف قرص روان‌گردان را از نحوه دخالت سروتونین در این فرآیندها اگاه سازید. ابتدا، توضیح دهید که چطور کانال‌های سروتونین به قسمت‌های مختلف مغز متصل می‌شوند. اشاره‌ای به سلول‌های کانال سروتونین داشته باشید که در ساقه مغز واقع شده‌اند (هسته رافه به رنگ صورتی). سپس نحوه انتقال آکسون‌های بلند توسط نورون‌ها به مراکز بالاتر مغز مانند نوپوسته مغز (زرد) و سیستم لیمبیک (مانند، اندام بادامی شکل بدن- قرمز و هیپوکامپ آبی) را تشریح سازید. اشاره‌ای هم به کانال دوم نورون‌های سروتونین داشته باشید که از طناب نخاعی به سمت پایین حرکت دارند، این نورون‌ها وظیفه کنترل فعالیت عضله را بر عهده دارند. توجه داشته باشید عملکرد سروتونین به محل ترشح آن در مغز بستگی دارد. عملکرد سروتونین به نوع گیرنده سروتونین در این ناحیه از مغز هم بستگی دارد. برای مثال، نورون‌های سروتونین در قشر جلویی مغز (قشر قدامی) وظیفه کنترل قوه شناخت، حافظه، و ادراک را بر عهده دارند. نورون‌های سروتونین در هیپوکامپ کار تنظیم قوه حافظه را بر عهده دارند. ایجاد تعادل در خلق و خو هم بر عهده نورون‌های سروتونین در سایر قسمت‌های لیمبیک مانند آمیگدال (اندامی بادامی شکل بدن) می‌باشد.
اکستازی چطور ساخته می‌شود؟
اکستازی یک داروی دست‌ساز است و ساختار شیمیایی آن به آمفتامین شباهت دارد. همانند آمفتامین، این دارو پس از طی مراحل تولید و دستورالعمل‌های ویژه در آزمایشگاه و توسط برخی افراد ساخته می‌شود.
اثرات دارو تا چه مدت دوام دارد؟
داروهای روان‌گردان ام‌دی‌ام‌آی ظرف 20 تا 40 دقیقه اثر خود را بر روی فرد می‌گذارند و حالت سرخوشی همراه با تهوع با درجه کمتری احساس می‌شود. اوج تاثیر دارو بین 60 تا 90 دقیقه پس از مصرف دارو احساس می‌شود و این حالت معمولا 3 تا 6 ساعت تداوم دارد.
آیا اکستازی واقعا خطرناک است؟
همچون هر داروی دیگری برخی افراد ممکن است به ام دی ام آی هم بسیار حساسیت نشان دهند. چنین اشخاصی حتی در صورت یک بار مصرف دارو اکس هم دچار تغییر شخصیت، افسردگی و اختلال می‌گردند، گهگاهی حتی یک دوز دارو هم موجب مرگ فرد می‌گردد. حتی بیمارانی که به مصرف دارو حساسیت زیاد نشان ندهند، اما از خطرات احتمالی در امان نیستند.
بیماران مبتلا به بیماری قلبی یا گردش خون در معرض ریسک بالا رفتن ضربان قلب و فشار خون قرار دارند. نگرانی دیگری هم وجود دارد، ممکن است مصرف قرص اکستازی به خاطر اثرات مسمومیت‌زایی ناشی از افزایش دمای بدن باعث مشکلات کلیوی بیمار گردد. علاوه براین، خطر ابتلا به آسیب مغزی در بین مصرف‌کنندگان قرص اکس محتمل است. افزایش بیش از اندازه دمای بدن، سکته قلبی، و کم آبی بدن در اثر رقص متداوم در کلوپ‌های شبانه از جمله دلایل احتمالی مرگ ناشی از مصرف قرص ام‌دی‌ام‌آی در نظر گرفته می‌شوند.
آیا داروی اکس باعث اختلالات روانی می‌گردد؟
سوء‌مصرف داروی اکس یا ممکن است اختلال روانی را تحریک کند یا بر شدت آن بیفزاید. هم مصرف و هم ترک این دارو می‌تواند با علائم روانشناختی همراه باشد و عوارض شبیه به سندروم‌های روان شناختی را در پی داشته باشد.
آیا اثرات ناشی از سوء‌مصرف دارو بین مردان و زنان متفاوت است؟
به نظر میرسد بروز مشکلاتی ناشی از سوء‌مصرف قرص‌های اکستازی همچون تغییرات منفی شخصیتی، اختلالات خواب و تخلیه دوپامین و سروتونین مغز در بین زنان از مردان بیشتر است. روان‌گردان‌ها ریسک سقط جنین را در زنان افزایش می‌دهند.
آیا قرص اکس حاوی هروئین و کوکائین است؟
طی تست‌های آزمایشگاهی انجام شده هنوز مدرکی دال بر وجود هروئین و کوکائین در قرص روان گردان اکس وجود ندارد، هرچند گهگاهی گزارشاتی بر خلاف این موضوع از سوی مطبوعات ارائه می‌شوند. در اغلب مواقع مدارکی مبنی بر وجود ماده اسپید و کتامین در قرص اکستازی ارائه شده است. اثرات بی‌حالی و از هم پاشیدگی کتامین اغلب تداعی‌کننده احساساتی است که فرد زمان مصرف هروئین به آن دچار می‌گردد، واقعیتی که به شایعات بیشتر دامن می‌زند.
مرگ ناشی از قرص اکس چه دلایلی می‌تواند داشته باشد؟
اغلب اوقات شایع‌ترین علت مرگ در اثر داروی قرص روان گردان اکس به عوارض ناشی از حرارت بالا بدن و مصرف بیش از اندازه الکل نسبت داده می‌شود. توجه داشته باشید زیاده‌روی در مصرف آب به قصد حفظ سلامتی ممکن است وضعیت را از این هم خطرناک‌تر کند. دیده شده برخی افراد ناآگاه و معتاد به قرص‌های روان‌گردان به دلیل نوشیدن آب زیاد پس از مصرف دارو به مرگ دچار شده‌اند. در یک مورد گزارش شده فردی بعد از نوشیدن 26 لیوان آب در یک برهه زمانی کوتاه از دنیا رفته است. آب زیاد موجب ورم مغز داخل جمجه می‌گردد و در نهایت ساقه مغز تحت فشار قرار گرفته و فرد به کما و مرگ دچار می‌گردد.
