اعتیاد در بارداری: اثر مواد بر جنین و نحوه ترک مادر
مادر در زمان بارداری باید علاوه بر سلامت خود به فکر سلامت جنین در رحمش نیز باشد. هر مادری موظف است که با دوری از مواد مخدر و مشروبات الکلی بهترین مراقبت را از موجودی که مسئولیتش را پذیرفته است، به عمل بیاورد. سوء مصرف مواد مخدر یا نوشیدن مشروبات الکلی دردوران بارداری عوارض متعددی را هم برای مادر و هم برای نوزاد به وجود می‌آورد. افزایش احتمال مرده‌زایی و سقط جنین فقط دو نمونه از خطرات مرگباری هستندکه بانوان بارداری را تهدید می‌کنند که با سوء مصرف مواد دست و پنجه نرم می‌کنند. زمانی که مادر عزم خود را برای ترک اعتیاد جزم می‌کند، پزشک متخصص ترک اعتیاد بهترین راه را برای بازگشت به سلامتی دوباره با توجه به شرایط وی توصیه می‌کند.
عوارض اعتیاد در دوران بارداری
عوارض ناشی از اعتیاد در بارداری بسته به نوع ماده مصرفی توسط مادر متفاوت است.
الکل
مصرف الکل در دوران بارداری، حتی در مقدار کم برای جنین مضر است. اعتیاد به الکل احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد و مشکلات متعددی چون سندرم الکل جنینی (FAS) را برای نوزاد به وجود می‌آورد، این سندرم وخیم‌ترین عارضه در طیف اختلال‌هایی است که اعتیاد به الکل به جنین تحمیل می‌کند. وجه مشترک تمامی این اختلال‌ها عوارضی ناخوشایند است که بر سلامت جسمی، روحی و رفتاری کودک اثر می‌گذارد، اثری که ممکن است مادام‌العمر باشد.
سیگار
سیگار حاوی مواد شیمیایی مضری است که به مغز جنین در حال رشد آسیب می‌زند و میزان اکسیژنی را که جنین دریافت می‌کند، کاهش می‌دهد. به علاوه نیکوتین بیشتر از آن که برای مادر مضر باشد، به نوزاد در حال رشد آسیب می‌زند، غلظت نیکوتین در خون نوزاد 15 % بیشتر از غلظت نیکوتین در خون مادر است. مادرانی که فرزند متولد نشده‌شان را در معرض قطران، نیکوتین و مونو اکسید کربن موجود در دود سیگار قرار می‌دهند، در واقع عوارض متعددی، همچون مشکلات تنفسی، فلج مغزی و اختلال‌های بینایی و شنوایی را به عنوان هدیه تولد به نوزادشان تقدیم می‌کنند. متاسفانه این که فقط مادر دخانیات مصرف نکند، سلامت نوزاد را تضمین نمی‌کند. حتی قرار داشتن در محیطی که دیگران در آن سیگار می‌کشند، نیز باعث کم شدن وزن نوزاد هنگام تولد، افزایش احتمال بروز ناراحتی‌های تنفسی و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) می‌شود.
کوکائین
بررسی عوارض مصرف کوکائین در دوران بارداری پژوهشی دشوار است، این دشواری عمدتاً از این موضوع نشأت می‌گیرد که بانوان معتاد به کوکائین غالباً تغذیه نامناسبی دارند و در این دوران حساس به خوبی تحت مراقبت قرار نمی‌گیرند. معتادان به کوکائین معمولاً این ماده مخدر را همراه با مواد دیگری مانند الکل مصرف می‌کنند، به همین دلیل به سختی می‌توان تاثیر دقیق کوکائین را بر جنین تعیین کرد. شکی نیست که کوکائین تغییرات قلبی عروقی معمول دوران بارداری را به شدت افزایش می‌دهد. بانوان معتاد به کوکائین بیشتر در معرض فشار خون بالا، صرع، میگرن و جدا شدن جفت از رحم قرار دارند، در اثر جدا شدن جفت از رحم، توانایی بدن مادر را برای نگه داشتن جنین و تولد به موقع آن کاهش می‌دهد. به علاوه اعتیاد به کوکائین احتمال ابتلا نوزاد به صرع، فشار خون بالا، آریتمی قلبی و مرگ ناگهانی را افزایش می‌دهد.
هروئین
مصرف هروئین در دوران بارداری احتمال خونریزی، به ویژه در سه ماهه سوم و مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی یا فشار خون بسیار بالا) را افزایش می‌دهد. همچنین خطر زایمان زودرس، وزن بسیار پایین و مرگ نیز نوزاد را تهدید می‌کند. مصرف مواد مخدری مانند هروئین باعث می‌شود که نوزاد مدت کوتاهی پس از تولد دچار سندرم محرومیت از مواد در نوزادان شود. همچنین نوزاد در معرض خطر سندرم مرگ ناگهانی یا اصطلاحاً مرگ در گهواره قرار می‌گیرد. همچنین اگر نوزاد در رحم به طور مداوم در معرض هروئین بوده باشد، احتمال دارد که دچار سندرم محرومیت از مواد (NAS) بشود. این سندرم باعث تحریک‌پذیری، گریه شدید، مشکلات تنفسی، گوارشی و تغذیه‌ای در نوزادان می‌شود. NAS نیاز به درمان ویژه و سریع دارد.
ماری جوانا
برخلاف آنچه که عموم مردم تصور می‌کنند، ماری جوانا بی‌ضرر نیست و مصرف آن در زمان تلاش برای آبستنی و در دوران بارداری و شیردهی ممنوع است. هرچند شواهد چندانی درباره تاثیر ماری جوانا بر جنین در حال رشد وجود ندارد، اما نتایج چند پژوهش حاکی از آن است که مصرف ماری جوانا احتمال نقص‌های رشدی، ابتلا به گونه‌های نادر سرطان، زایمان زودرس و وزن پایین نوزاد در هنگام تولد را افزایش می‌دهد. مصرف ماری جوانا در دوران بارداری عوارضی چون فقدان توجه، اختلال در مهارت‌های تصمیم‌گیری و عملکرد ضعیف تحصیلی را به دنبال دارد.
اکستازی (MDMA)
پژوهش‌های مختلف نشان داده است که چنانچه جنین در سه ماهه نخست بارداری در معرض اکستازی (MDMA) قرار بگیرد، احتمال دارد که دچار مشکلات حافظه بلندمدت، اختلال در یادیگری و مشکلات هماهنگی و حرکتی بشود. همچنین مواردی گزارش شده است که نشان می‌دهد اگر جنین در رحم در معرض MDMA قرار بگیرد، احتمال بروز ناهنجاری‌های قلبی عروقی و مشکلات عضلانی اسکلتی در نوزاد افزایش می‌یابد.
مت آمفتامین
قرار گرفتن جنین در معرض مت آمفتامین عوارض بلندمدتی، مانند اختلال در مهارت‌های شناختی، رفتار و چالاکی بدنی، را ایجاد می‌کند. ناراحتی‌های روحی و ذهنی شامل افسردگی شدید، اضطراب و گوشه‌گیری در کودکانی گزارش شده است که در رحم در معرض مت آمفتامین قرار گرفته‌اند. همچنین به نظر می‌رسد که اعتیاد در بارداری به مت آمفتامین احتمال بروز ناهنجاری‌های مادرزادی، مانند گاستروشزی را افزایش می‌دهد، گاستروشزی نوعی نقص ساختاری است که در اثر آن روده‌های نوزاد هنگام تولد بیرون از دیواره شکم قرار دارد. مشکلاتی همچون فشار خون بالا، جدا شدن جفت و زایمان زودرس در میان بانوانی که در دوران بارداری مت آمفتامین مصرف می‌کنند، شیوع بالاتری دارد.
مسکن
مصرف مسکن در دوران بارداری، حتی داروهایی که پزشک پیش از بارداری تجویز کرده است، به جنین در حال رشد آسیب می‌زند. رسیدن مسکن‌های مخدر به جنین احتمال جمع شدن مایع در مغز نوزاد، نقص‌های دیواره شکم، آب سیاه (گلوکوم) و نقص‌های مادرزادی قلبی را افزایش می‌دهد. چون ساختار شیمیایی بسیاری از مسکن‌ها شبیه هروئین است، مصرف مسکن مادر و نوزاد را در معرض خطرات گوناگون قرار می‌دهد. احتمال دارد که کودک با سندرم محرومیت NAS متولد شود و از علائم دردناک قطع مصرف مواد رنج ببرد.
ترک اعتیاد در دوران بارداری
سم‌زدایی و مدیریت عوارض ناشی از قطع مواد نخستین گام برای ترک اعتیاد است. در این مرحله گروهی از متخصصین علائم حیاتی بیمار را تحت نظر می‌گیرند و تا زمان خارج شدن مواد از بدن، از داروهای مختلف برای راحتی و ایمنی مادر و نوزاد استفاده می‌کنند. سم‌زدایی، بسته به نوع ماده مخدر و شدت اعتیاد، به دو روش بستری و سرپایی انجام می‌شود.
بستری
در روش بستری تمام تسهیلات و تجهیزاتی که بیمار برای زندگی نیاز دارد، در دسترس وی قرار می‌گیرد. روش بستری شدیدترین درمان ترک اعتیاد است و بیمار تحت نظارت و مراقبت 24 ساعته قرار دارد. جایگاه ترک اعتیاد بستری، واحدی تخصصی در محیط بیمارستانی یا مرکزی است که شباهت بسیاری به خانه دارد. درمان بستری چند روز، چند هفته یا چند ماه طول می‌کشد، در این مدت مواد از بدن بیمار بیرون می‌رود و سلامت مادر و نوزاد ارتقاء می‌یابد.
سرپایی
روش سرپایی شامل تمامی برنامه‌های لازم برای ترک اعتیاد در بارداری در منزل می‌شود. ترک اعتیاد سرپایی درمانی با شدت کمتر و مناسب افرادی است که تحت حمایت اجتماع قرار دارند یا قبلاً برنامه شدیدتری را پشت سر گذاشته‌اند. درمان‌های سرپایی نیز، مانند برنامه‌های بستری به یکی از اشکال زیر انجام می‌شود:
- برنامه‌های بستری جزئی (PHPs) که شامل 6 ساعت مراقبت روزانه، برای 5 روز در هفته می‌شود، این برنامه‌ریزی سخت‌گیرانه‌ترین حد در ترک اعتیاد سرپایی است.
- برنامه‌های سرپایی ویژه (IOPs) که شامل 10 ساعت مراقبت در هفته می‌شود، این 10 ساعت در دو یا سه روز انجام می‌شود.
- درمان سرپایی استاندارد معمولاً شامل جلسات درمان هفتگی می‌شود که حدوداً یک ساعت طول می‌کشد.
هر دو روش ترک اعتیاد در بارداری سرپایی و بستری به صورت خصوصی، گروهی و خانوادگی با بهره‌گیری از تکنیک‌های زیر انجام می‌شود:
- مدیریت وابستگی (CM): پزشک سعی می‌کند تا با ارائه تقویت مثبت و پاداش‌های مطلوب انگیزه بیمار را برای پاک ماندن و رفتارهای سالم قوی‌تر کند.
- مصاحبه انگیزشی (MI ): پزشک با رفع شک و عدم اطمینان، انگیزه و تمایل بیمار را برای ایجاد این تغییر مثبت تقویت می‌کند.
- رفتاردرمانی شناختی (CBT): این روش به تشخیص افکار، احساسات و رفتارهایی می‌پردازد که پیش از فراگیری مهارت‌های حل مسئله برای تغییر الگوهای قدیمی، به سوء مصرف مواد منجر شده است.
روش‌های مدیریت دارویی
مدیریت دارویی به جز داروهایی است که برای سم‌زدایی مصرف می‌شود. برای مثال متادون، داروی مخدری که برای کاهش میل به مصرف مواد تجویز می‌شود، در کنار رفتار درمانی و مراقبت ویژه دوران بارداری تجویز می‌شود تا مادر و نوزاد کمتر آسیب ببینند. اگرچه این درمان در حال انجام است، اما باید خاطرنشان شود که درمان اعتیاد در بارداری با داروهای مخدر در دوران بارداری مورد تایید سازمان غذا و دارو نیست.
