در مورد انواع مواد مخدر محرک و سستی زا و اثرات آن ها چقدر می دانید؟

هر ساله افراد بسیاری به انواع مواد مخدر از قبیل مواد مخدر غیرقانونی، داروهای تجویزی آرام بخش و خواب‌آور، داروهای بدون نسخه و الکل معتاد می‌شوند. متاسفانه در هر سال بیش از 23 میلیون نفر از افراد بالای 12 سال به نوعی از مواد مخدر معتاد می‌شوند.

مواد مخدری که افراد درگیر آن می شوند به گونه های مختلفی طبقه بندی می شوند ولی آن چه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که درمان اعتیاد (لینک به ترک اعتیاد) به هر ماده مخدری به روش خاص خود نیاز دارد که باید تحت نظر متخصص و پزشک انجام بگیرد.

اعتیاد چیست؟

اعتیاد بیماری مغزی مزمن و عود کننده‌ای است که مشخصه آن مصرف غیرقابل کنترل و اجباری مواد، علی‌رغم اطلاع از عوارض مضر مواد است. هرچند اعتیاد یک بیماری مزمن و طولانی مدت است، اما قابل پیشگیری و قابل درمان نیز هست. اعتیاد را نمی‌توان مداوا کرد، اما می‌توان آن را با درمان مدیریت کرد.  آسم، دیابت و بیماری قلبی نیز نمونه‌هایی از بیماری مزمن به شمار می‌آید. نکته مهم این است که اختلالات عصبی یا روانی نیز همزمان درمان شود؛ این اختلالات عاملی است که افراد ضعیف را به سمت مصرف مواد و اعتیاد سوق می‌دهد. درغیر این صورت بهترین درمان‌های اعتیاد در جهان نیز به تنهایی نمی‌تواند برای نجات معتادان مبتلا به بیماری‌های همزمان موثر باشد.

اعتیاد یک بیماری است

اعتیاد یک بیماری است و مطالعات انجام شده نیز تایید می‌کند که اعتیاد نوعی بیماری ذهنی است. بیماری شیوه عملکرد اندام‌های بدن را تغییر می‌دهد، اعتیاد نیز این‌گونه عمل می‌کند و مغز را در سطح فیزیولوژیک تغییر می‌دهد. اعتیاد به معنای واقعی کلمه بر شیوه عملکرد مغز اثر می‌گذارد و ساختار بنیادین آن را دگرگون می‌سازد. به همین دلیل است که دانشمندان اعتیاد را یک بیماری می‌دانند. هرچند راهی برای مداوای اعتیاد وجود ندارد، اما درمان‌های شاهدمحور متعددی برای مدیریت موثر این بیماری در دسترس است. اعتیاد مانند هر بیماری مزمن دیگری نیاز به مدیریت مستمری دارد که از طریق درمان دارویی، مشاوره و تغییر سبک زندگی انجام می‌شود. چنانچه بیمار مصرف مواد مخدر را ترک کند، می‌تواند یک زندگی سالم و موفقیت‌آمیز داشته باشد. اعتیاد قابل درمان است و ترک اعتیاد بیمار را از چنگال این بیماری مهلک نجات می‌دهد.

دسته بندی مواد مخدر

روش‌های مختلفی برای دسته‌بندی مواد مخدر وجود دارد. مواد مختلف در صنعت دارو و داروشناسی، برحسب فعالیت شیمیایی یا عارضه‌های قابل درمان طبقه‌بندی می‌شوند. برای مثال داروهای ضدتشنج برای پیشگیری از تشنج مصرف می‌شود، حال آن که داروهای موکولیتیک (از بین برنده خلط) مخاط را از بین می‌برند و گرفتگی را برطرف می‌کنند. اما مواد اعتیادآور غالباً به 5 دسته اصلی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

• مواد مخدر
• سرکوب کننده سیستم عصبی یا مواد سستی‌زا
• محرک‌ها
• توهم‌زاها
• استروئیدهای آنابولیک

تمامی این داروها، به جز استروئیدهای آنابولیک، روانگردان هستند، یعنی این که بر قوای ذهنی، شامل رفتار، احساسات، افکار، ادراک، حافظه، شناخت و خلق و خو اثر می‌گذارند. به علاوه مصرف این مواد عوارض جسمی، روانی و شخصی متعددی را به دنبال دارد که از آن جمله می‌توان به سیروز کبد الکلی، جنون ناشی از مصرف حشیش، مشکلات اجتماعی همچون انگشت‌نما شدن، مشکلات شغلی، مسائل مالی و حتی قانونی اشاره کرد. مواد هر کدام از دسته‌های پنج گانه فوق وابستگی جسمی و یا روانی ایجاد می‌کند.

طبقه‌بندی شیمیایی مواد مخدر

کلیه موادی که بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد یا تغییر حسی و ادراکی ایجاد می‌کند، براساس اثر روانی و جسمی در دسته‎های مختلف محرک‌ها، سرکوب کننده‌ها، توهم‌زاها، مخدرها، مواد استنشاقی و انواع شاهدانه (حشیش) جای می‌گیرد.

مواد محرک

مواد محرک بر سیستم عصبی مرکزی (CNS) اثر می‌گذارد و فرد حس می‌کند که انرژی سرشاری دارد و همه چیز سرعت گرفته است. این مواد سطح هوشیاری فرد، ضربان قلب، فشار خون، سرعت تنفس و میزان قند خون را افزایش می‌دهد. پزشکان معمولاً داروهای محرک را برای ADHD، نارکولپسی (حمله خواب) و آسم تجویز می‌کنند، چون این مواد مجراهای تنفسی را باز می‌کند. به علاوه این مواد به دلیل کم کردن اشتها، کاهش وزن نیز کمک می‌کند. سوءمصرف مواد محرک در دبیرستان‌ها و در میان نوجوانانی رواج دارد که می‌خواهند در درس و ورزش موفق‌تر باشند. مواد محرک غالباً به صورت قرص مصرف می‌شود، هرچند استنشاق آن یا حتی مصرف به عنوان غذا یا نوشیدنی نیز رواج دارد. برای مثال کافئین در بسیاری از نوشیدنی‌ها وجود دارد و کوکائین پودری است که استنشاق می‌شود. پرمصرف‌ترین مواد محرک عبارت‌اند از:

• آدرال
• ریتالین
• ماری جوانای سنتزی
• کوکائین
• مت آمفتامین
• اکستازی
• کافئین

عوارض سوءمصرف مواد محرک

سوءمصرف مواد محرک عوارض ناخوشایندی را به دنبال دارد که بعضی از آنها عبارت‌اند از:

• اضطراب
• پارانویا
• روان پریشی
• بالا رفتن دمای بدن (تب)
• افسردگی
• نارسایی قلبی
• سکته مغزی
• تشنج

مواد سرکوب کننده یا سستی‌زا

سرکوب کننده‌ها نیز مانند محرک‌ها بر سیستم عصبی مرکزی بدن اثر می‌گذارند، اما اثر آنها کاملاً متفاوت است و سستی و کرختی در مصرف کننده ایجاد می‌کنند. پزشکان این داروها را برای درمان اضطراب، بی‌خوابی، اختلال وسواسی جبری و مشکلات دیگری تجویز می‌کنند که مانع آرام شدن بیمار می‌شود. این مواد غالباً به عنوان آرام‌بخش مصرف می‌شوند و به همین دلیل برای نوجوانانی جذابیت دارند که می‌خواهند از استرس‌های روزمره فرار کنند. پرمصرف‌ترین سستی‌زاها عبارت‌اند از:

• روهیپنول
• باربیتورات‌ها
• زاناکس
• والیوم
• بنزودیازپین‌ها

آیا الکل یک سستی‌زا است؟

الکل مانند یک سستی‌زا عمل می‌کند، به همین دلیل محبوبیت بالایی نزد نوجوانان دارد. هرچند نوجوانان بلافاصله پس از نوشیدن یک جرعه مشروب، انرژی سرشاری را حس می‌کنند، اما واقعیت این است که عملکردهای حیاتی بدن آهسته می‌شود. اوردوز الکل مسمومیت شدید و حتی مرگ را به دنبال دارد.

آیا تنباکو یک سستی‌زا است؟

نیکوتین ماده فعال موجود در تنباکو است، این ماده شیمیایی هم مانند محرک و هم مانند سستی‌زا عمل می‌کند. تنباکو ابتدا جریان آنی و جزئی انرژی و پس از آن حس آرامش را القاء می‌کند. نیکوتین یکی از اعتیادآورترین موادی است که تاکنون شناخته شده است و حتی امتحان کردن آن برای نوجوانان خطرناک است.

خطرات سوءمصرف مواد سستی‌زا

اگر مواد سستی‌زا به درستی مصرف شود، مشکلی پیش نمی‌آید، اما سوءمصرف این مواد مشکلات درازمدت و کوتاه مدتی را ایجاد می‌کند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

• خطر بالا رفتن قند خون، دیابت و افزایش وزن
• بالا رفتن دمای بدن
• هذیان
• رکود فکری
• کاهش فشار خون
• اختلالات حافظه
• توهم
• مرگ در اثر قطع مصرف مواد و خماری

مواد توهم‌زا

مواد توهم‌زا ارتباط داخل مغز را مختل می‌کنند. افراد پس از مصرف این مواد چیزهایی را حس و درک می‌کنند که واقعیت خارجی ندارند. برای مثال مصرف کننده مطمئن است که فردی در حال صحبت کردن با او است، حال آن که هیچ فردی وجود ندارد.

مواد توهم‌زا به شکل‌های مختلف وجود دارد که می‌توان آن را کشید، خورد، به صورت قرص بلعید یا حتی با نوشیدنی مخلوط کرد. متداول‌ترین توهم‌زاها عبارت‌اند از:

• ال اس دی
• سیلوسایبین
• سالویا
• پیوت (مسکالین)

عوارض سوءمصرف مواد توهم‌زا

سوءمصرف مواد توهم‌زا عوارض مخربی به‌جا می‌گذارد که بعضی از آنها مادام‌العمراند:

• اختلال ادراکی مستمر ناشی از مصرف مواد روانگردان، موسوم به فلاش بک
• ترس
• تحریف شناخت
• پارانویا
• روان پریشی (پسیکوز)
• اضطراب
• بالا رفتن فشار خون
• حالت تهوع

مواد تجزیه کننده چیست؟

مواد تجزیه کننده ادراک مصرف کننده از واقعیت را تحریف می‌کند و باعث گسست یا جدا شدن وی از واقعیت می‌شود، به بیان دیگر مصرف کننده حس می‌کند که از بدن خود خارج شده و از بیرون در حال نگاه کردن به خود است. احساس شکست‌ناپذیری به مصرف کننده دست می‌دهد و در نتیجه رفتارهای خطرناکی مانند رانندگی در  حال نشئگی یا رابطه جنسی پرخطر از او سر می‌زند. این مواد بر گیرنده‌های گلوتامات در مغز اثر می‌گذارد، این ماده شیمیایی نقش مهمی در احساس درد، عواطف و شناخت دارد. مواد تجزیه کننده به صورت مایع، پودر، جامد یا گاز مصرف می‌شود. پرمصرف‌ترین مواد تجزیه کننده عبارت‌اند از:

• کتامین
• دکسترومتروفان (DXM)
• فنسی سیکلیدین (PCP)

عوارض سوءمصرف مواد تجزیه کننده

مواد تجزیه کننده بسیار خطرناک‌اند، به ویژه اگر برای مدتی طولانی مصرف شوند. البته اثر آنی این مواد نیز ناراحت کننده است و علائم زیر را ایجاد می‌کند:

• افسردگی
• اضطراب
• فکر کردن به خودکشی
• مشکلات گفتاری
• گوشه گیری
• توهم
• جدا شدن از واقعیت
• بی‌حسی
• فراموشی

اوپیات‌ها

اوپیات‌ها (تریاک و مشتقات آن) مسکن‌هایی قوی هستند که حس نشئگی و سرخوشی را در مصرف کننده ایجاد می‌کنند. این دسته از مواد مخدر از خشخاش تهیه می‌شوند و پزشکان غالباً آنها را برای تسکین درد شدید تجویز می‌کنند. تریاک خاصیت اعتیادآوری بالایی دارد و برخی مصرف کنندگان ظرف 3 روز به آن معتاد می‌شوند. اوپیات‌ها را می‌توان کشید، خورد، نوشید، تزریق کرد یا به صورت قرص بلعید. متداول‌ترین اوپیات‌ها عبارت‌اند از:

• هروئین
• مورفین
• هیدروکودون
• تریاک
• ویکودین
• اکسی کانتین
• پرکوست
• کدئین

عوارض سوءمصرف اوپیات‌ها

سوءمصرف اوپیات‌ها زندگی مصرف کننده را به نابودی می‌کشاند. متاسفانه زمانی که فرد تصمیم به قطع مصرف می‌گیرد، دچار عوارض تحمل‌ناپذیری می‌شود. برای مثال خماری هیدروکودون بسیار آزاردهنده است و مصرف کننده باید علائمی مانند علائم آنفلوآنزا را هفته‌های متمادی تجربه کند. دیگر عووارض مصرف اوپیات‌ها عبارت است از:

• یبوست
• آسیب کبدی
• اختلالات ذهنی
• نشئگی و سرخوشی غیرعادی
• خواب آلودگی
• رخوت و سستی
• گشاد شدن مردمک چشم‌ها
• ایست قلبی در صورت اوردوز و مصرف بیش از اندازه

مواد استنشاقی چیست؟

مواد استنشاقی، که عمدتاً از مواد مربوط به تمیز کردن خانه تهیه می‌شود، حس سرخوشی موقتی را ایجاد می‌کند. همان طور که از نام این مواد مشخص است، این مواد همواره به صورت گاز یا بخار مصرف می‌شوند. نشئگی تمام مواد استنشاقی کاملاً یکسان نیست، اما اکثر مصرف کنندگان آماده‌اند تا حریصانه در بخار هر ماده‌ای که به دست می‌آورند، نفس بکشند.

مواد استنشاقی پرمصرف عبارت‌اند از:

• بخارات رنگ، ماژیک، تینر، بنزین و چسب
• نیتروز اکساید
• اسپری آئروسل
• خوشبو کننده هوا

عوارض سوءمصرف مواد استنشاقی

سوءمصرف مواد استنشاقی عوارض جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد که می‌تواند آنی یا درازمدت باشد:

• از دست دادن حس بویایی
• آسیب مغزی
• خون دماغ شدن
• ضعف
• نشئگی
• بالا رفتن ضربان  قلب
• بیهوش شدن
• توهم
• نامفهوم شدن گفتار

حشیش چیست

شاهدانه یا حشیش که عموم مردم آن را با نام ماری جوانا می‌شناسند، مانند توهم‌زاها عمل می‌کند، اما اثر آن شبیه به مواد سستی‌زا است. ماری جوانا جزء مواد مخدر دسته 1، یعنی بسیار اعتیادآور است. بااین حال هنوز هم بسیاری ماری جوانا را خودسرانه و بدون نیاز درمانی مصرف می‌کنند.

حشیش را می‌توان کشید، بخور آن را استنشاق کرد یا اگر THC  از گیاه استخراج شده باشد، آن را خورد. انواع شاهدانه عبارت است از:

• برگ ماری جوانا
• حشیش
• روغن حش
• داروهای استخراج شده از شاهدانه، مانند ساتیوکس

عوارض سوءمصرف حشیش

سوءمصرف حشیش زندگی را نابود می‌کند و عوارض درازمدت و کوتاه مدتی را به مصرف کننده تحمیل می‌کند:

• ضعیف کردن سیستم ایمنی بدن و ضعیف شدن در برابر بیماری‌ها
• افسردگی
• اضطراب مزمن
• کاهش تعداد اسپرم در مردان
• کرخت و آرام کردن
• کند کردن واکنش‌های بدن
• تشدید حس‌ها، برای مثال مصرف کننده رنگ‌ها را روشن‌تر و درخشان‌تر می‌بیند.
• تحریف حس زمان