علائم و نشانه های اعتیاد به مواد مخدر و یا مسمومیت با مواد مخدر
اعتیاد به مواد مخدر یا اختلال سوء مصرف مواد نوعی بیماری است که بر رفتار و مغز فرد اثر می‌گذارد و توانایی وی را در کنترل کردن مصرف داروها یا مواد مخدر از بین می‌برد. موادی مانند الکل، ماری جوانا و نیکوتین باعث اعتیاد می‌شوند. فردی که به اعتیاد آلوده شده باشد، علی‌رغم مضر بودن مواد، مصرف آن را همچنان ادامه می‌دهد. خطر گیر افتادن در دام اعتیاد و سرعت وابسته شدن به مواد به نوع ماده مصرفی بستگی دارد. مصرف بعضی مخدرها، مانند مسکن‌های مخدر، خطرناک‌‌‌تر است و سریع‌تر ایجاد وابستگی می‌کند.
علائم اعتیاد به مواد مخدر
رفتارها یا علائم اعتیاد به مواد مخدر شامل موارد زیر است:
- بیمار حس می‌کند که مجبور است مواد را به طور منظم، روزانه یا حتی چند بار در روز مصرف کند.
- میل شدید به مواد مخدر امکان فکر کردن به هر موضوع دیگری را سلب می‌کند.
- به مرور زمان باید مخدر بیشتری مصرف شود تا همان اثر قبلی به دست آید.
- بیمار مقدار بیشتری مخدر را در مدت زمانی طولانی‌تر از آنچه مد نظرش بوده است، مصرف می‌کند.
- بیمار همواره تلاش می‌کند که مقداری ماده مخدر را ذخیره کند.
- فرد معتاد همواره برای مواد مخدر هزینه می‌کند، حتی اگر پولی نداشته باشد.
- فرد معتاد مسئولیت‌ها و وظایف شغلی خود را انجام نمی‌دهد یا تحت تاثیر مواد، فعالیت‌های اجتماعی یا تفریحی خود را نادیده می‌گیرد.
- فرد معتاد علی‌رغم اطلاع از مشکلاتی که مصرف مواد برای زندگی‌اش ایجاد کرده است و با علم به آسیب‌های روانی یا جسمی ناشی از مواد، همچنان به مصرف مخدر ادامه می‌دهد.
- بیمار کارهایی بی‌سابقه را برای به دست آوردن مواد انجام می‌دهد، برای مثال برای تهیه پول مواد دست به دزدی می‌زند.
- فرد معتاد تحت تاثیر مواد دست به کارهای پرخطری مانند رانندگی سریع و ناشیانه می‌زند.
- فرد معتاد ساعت‌های متمادی را صرف تهیه مواد و مصرف آن می‌کند و مدت‌ها طول می‌کشد تا اثر مواد از بین برود.
- بیمار نمی‌تواند مصرف مواد را ترک کند.
- هنگامی که بیمار تصمیم به ترک اعتیاد می‌گیرد، با علائم طاقت‌فرسایی روبرو می‌شود.
تشخیص دادن اعتیاد اعضاء خانواده
گاهی اوقات نمی‌توان ترس و نگرانی یا بدخلقی معمول نوجوانان را از نشانه‌های سوء مصرف مواد تشخیص داد. درهر حال نشانه‌ها و علائمی که می‌تواند بیانگر اعتیاد فرزند نوجوان یا دیگر اعضاء خانواده باشد، عبارت است از:
- مشکلات تحصیلی یا شغلی: غیبت‌های مداوم از مدرسه یا مرخصی گرفتن‌های پیاپی، بی‌علاقگی ناگهانی به درس یا شغل یا افت تحصیلی و کاهش عملکرد شغلی
- مشکلات جسمی: فقدان انرژی و انگیزه، کاهش یا افزایش وزن یا قرمزی چشم‌ها
- بی‌توجهی به ظاهر: بی‌توجهی به نحوه لباس پوشیدن و آرایش کردن
- تغییرات رفتاری: فرد معتاد نهایت تلاش خود را می‌کند تا هیچ کس وارد اتاقش نشود یا این که درباره دوستان خود و جاهایی که با آنان می‌رود، مرموزانه برخورد می‌کند و دروغ می‌گوید. همچنین شیوه رفتار بیمار با دوستان و خانواده کاملاً دگرگون می‌شود.
- مسائل مالی: درخواست‌های ناگهانی و بدون توضیح قابل قبول برای دریافت پول، گم شدن یا دزدیده شدن پول یا اشیاء ارزشمند علامت این است که معتاد این اشیاء را برای تهیه پول مواد فروخته است.
نشانه‌های اعتیاد یا مسمومیت با مواد مخدر
نشانه‌ها و علائم اعتیاد به مواد مخدر یا مسمومیت متغیر است و به نوع ماده مصرفی بستگی دارد. در ادامه نشانه‌ها و علائم مختص اعتیاد به مواد مخدر گوناگون را با هم بررسی می‌کنیم.
ماری جوانا، حشیش یا دیگر مواد حاوی شاهدانه
کشیدن، خوردن یا استنشاق بخار حشیش (شاهدانه) روش‌های مختلف مصرف این ماده مخدر است. حشیش غالباً نخستین مخدری است که افراد به آن روی می‌آورند یا در کنار مواد دیگری مانند الکل یا مواد مخدر غیرقانونی مصرف می‌کنند. نشانه‌ها و علائم زیر بیانگر آن است که فرد به تازگی حشیش مصرف کرده است:
- احساس سرخوشی یا نشئگی
- تشدید حواس بینایی، شنوایی و چشایی
- بالا رفتن فشار خون و ضربان قلب
- قرمز شدن چشم‌ها
- خشکی دهان
- کاهش هماهنگی
- دشواری در تمرکز کردن یا به خاطر آوردن
- دیر واکنش نشان دادن
- اضطراب یا افکار پارانوئیدی
- استشمام بوی حشیش از لباس‌ها یا زرد شدن نوک انگشتان
- میل شدید به خوردن بعضی غذاها در زمان‌های غیرعادی
مصرف درازمدت (مزمن) حشیش غالباً با علائم اعتیاد زیر همراه است:
- کندذهنی
- افت تحصیلی یا عملکرد ضعیف شغلی
- کاهش تعداد دوستان و علائق
نمک حمام، اسپایس و K2
مصرف دو گروه از مواد مخدر سنتزی غیرقانونی است. این دو عبارتند از: کانابینوئیدهای سنتزی و کاتینون‌های مصنوعی یا جایگزین. مصرف این مواد عوارض خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی به دنبال دارد، چرا که هیچ کنترل کیفیتی بر روش ساخت آنها و مواد اولیه به کار برده شده وجود ندارد. کانابینوئیدهای مصنوعی، که K2 یا اسپایس نیز گفته می‌شود، روی گیاهان خشک پاشیده می‌شود و مصرف کننده آن را می‌کشد، البته این مواد به صورت چای یا دمنوش نیز مصرف می‌شود. برخلاف آنچه سازندگان ادعا می‌کنند، این ترکیبات شیمیایی‌اند و موادی طبیعی و بدون خطر نیستند. این مخدرها حالت نشئگی مشابه به ماری جوانا تولید می‌کنند و جایگزینی پرطرفدار اما خطرناک برای ماری جوانا به شمار می‌آیند. نشانه‌ها و علائم به تازگی مصرف شدن نمک حمام عبارت است از:
- حس سرخوشی یا نشئگی
- بهبود غیرعادی رفتار
- تغییر حواس بینایی، شنوایی و چشایی
- بی‌قراری یا اضطراب شدید
- پارانویا
- توهم
- بالا رفتن فشار خون و ضربان قلب یا حمله قلبی
- استفراغ
- گیجی
کاتینون‌های جایگزین یا نمک‌های حمام مخدرهایی هستند که بر وضعیت روانی اثر می‌گذارند و اصطلاحاً سایکواکتیو هستند. نمک حمام اثری مشابه آمفتامین‌ها، برای مثال اکستازی (MDMA ) و کوکائین دارد. نمک حمام به عنوان محصول دیگری بسته‌بندی می‌شود تا بازرسین متوجه آن نشوند. نمک حمام برخلاف نام آن، مانند نمک اپسوم، مخصوص استفاده در حمام نیست. مصرف کنندگان کاتینون‌های جایگزین را می‌خورند، استنشاق می‌کنند، از راه بینی بالا می‌کشند یا تزریق می‌کنند. نمک حمام بسیار اعتیادآور است و مسمومیت و وابستگی شدیدی را ایجاد می‌کند که عوارض خطرناکی را به دنبال دارد و حتی ممکن است به مرگ بیانجامد. پس از مصرف نمک حمام نشانه‌ها و علائم زیر بروز می‌یابد:
- سرخوشی
- معاشرتی شدن
- افزایش انرژی و هیجان
- افزایش میل جنسی
- بالا رفتن فشار خون و ضربان قلب
- مغشوش شدن افکار
- از کنترل خارج شدن عضلات
- پارانویا
- حملات عصبی و وحشت زدگی
- توهم
- هذیان
- رفتار خشونت‌آمیز و روان پریشی
باربیتورات، بنزودیازپین و هیپنوتیک
باربیتورات، بنزودیازپین و هیپنوتیک داروهایی هستند که برای کاهش عملکرد سیستم عصبی مرکزی تجویز می‌شوند. اما این داروها غالباً برای آرامش‌بخشی یا تمایل به فراموشی افکار یا احساسات اضطراب‌آور یا تنش‌زا مصرف یا سوء مصرف می‌شوند.
- باربیتورات: مانند فنوباربیتورال و سکوباربیتال (سکونال)
- بنزودیازپین: آرام‌بخش‌هایی مانند دیازپام (والیوم)، آلپرازولام (زاناکس)، لورازپام (آتیوان)، کلونازپام (کلونوپین) و کلردیازپوکساید (لیبریوم)
- هیپنوتیک: داروهای تجویزی خواب‌آوری مانند زولپیدم (آمبین، اینترمزو و اقلام مشابه) و زالپلون (سوناتا)
نشانه‌ها و علائم زیر پس از مصرف این گروه از مواد مخدر بروز می‌یابد:
- خواب آلودگی
- نامفهوم شدن گفتار
- فقدان هماهنگی
- تحریک‌پذیری یا تغییرات خلق و خو
- دشوار شدن تمرکز کردن یا تفکر شفاف
- اختلالات حافظه
- حرکت‌های غیرارادی چشم
- فقدان بازداری
- تنفس آهسته و کاهش فشار خون
- زمین خوردن یا تصادفات مکرر
- سرگیجه
مت آمفتامین، کوکائین و محرک‌های دیگر
محرک‌ها شامل آمفتامین، مت آمفتامین، کوکائین، متیل فنیدات (ریتالین، کنسرتا و اقلام مشابه) و آمفتامین دکستروآمفتامین (آدرال، آدرال XR و اقلام مشابه) می‌شود. این داروها غالباً با هدف افزایش انرژی و احساس نشئگی و ارائه عملکرد بهتر در محل تحصیل یا کار یا برای لاغری و کنترل کردن اشتها مصرف می‌شود. نشانه‌ها و علائم زیر پس از مصرف این گروه از مواد مخدر بروز می‌یابد:
- احساس نشاط و اعتماد به نفس بالا
- افزایش هوشیاری
- افزایش انرژی و بی‌قراری
- تغییرات رفتاری یا بروز خشونت
- سریع یا بی‌ربط صحبت کردن
- گشاد شدن مردمک چشم
- گیجی، توهم و هذیان
- تحریک پذیری، اضطراب یا پارانویا
- تغییر ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن
- حالت تهوع یا استفراغ توام با کاهش وزن
- مختل شدن توانایی قضاوت
- اسنیف و بالا کشیدن مواد از راه بینی باعث گرفتگی بینی و آسیب دیدن غشاء مخاطی بینی می‌شود.
- زخم شدن دهان، بیماری لثه و پوسیدگی دندان از عوارض کشیدن مت آمفتامین است.
- بی‌خوابی
- معتاد پس از از بین رفتن اثر مواد، دچار افسردگی می‌شود.
مخدرهای باشگاهی
این گروه از مخدرها معمولاً در باشگاه‌ها، کنسرت‌ها و مهمانی‌ها مصرف می‌شود و برای نمونه می‌توان به اکستازی یا مولی (MDMA)، گاما هیدروکسی بوتیریک اسید (GHB)، فلونیترازپام (روهیپنول، ماده‌ای که در خارج ایالات متحده مصرف می‌شود و روفی (roofie) نیز گفته می‌شود.) و کتامین اشاره کرد. تمام این مخدرها در یک گروه قرار نمی‌گیرد، اما خطرها و اثرهای مشابهی، مانند عوارض درازمدت خطرناک، دارند. چون مصرف GHB و فلونیترازپام اثرهایی همچون آرامش‌بخشی، شل شدن عضلات، گیجی و مشکلات حافظه دارد، احتمال دارد که فرد پس از مصرف مرتکب آزار یا سوء استفاده جنسی بشود. نشانه‌ها و علائم زیر پس از مصرف این گروه از مخدرها بروز می‌یابد:
- توهم
- پارانویا
- گشاد شدن مردمک
- لرز و تعریق
- لرزش غیرارادی (رعشه)
- تغییرات رفتاری
- انقباض عضلات و روی هم فشردن دندان‌ها
- شل شدن عضلات، هماهنگی ضعیف یا مشکلات حرکتی
- کاهش بازداری
- تشدید یا تغییرحواس بینایی، شنوایی و چشایی
- قضاوت ضعیف
- مشکلات حافظه یا فراموشی
- کاهش هوشیاری
- افزایش یا کاهش ضربان قلب و فشار خون
توهم‌زاها (هالوسینوژن‌ها)
مصرف توهم‌زاها نشانه‌ها و علائم مختلفی را ایجاد می‌کند. لیسرژیک اسید دی اتیل آمید (LSD) و فن‌سیکلیدین (PCP) متداول‌ترین مخدرهای توهم‌زا هستند. مصرف ال اس دی علائم زیر را به دنبال دارد:
- هذیان
- ادراک واقعیت به شدت کاهش می‌یابد، برای مثال مصرف کننده ورودی یک حس را به عنوان حس دیگر تعبیر می‌کند، مثالاً رنگ‌ها را می‌شنود.
- رفتار تکانشی
- تغییر سریع احساسات
- تغییر دائمی ادراکات ذهنی
- تپش قلب و فشار خون بالا
- رعشه
- بازگشت به گذشته (فلاش بک)، تجربه مجدد توهم، حتی پس از سال‌ها
مصرف فن‌سیکلیدین عوارض زیر را ایجاد می‌کند:
- احساس جدا شدن از بدن و محیط
- توهم
- مشکلات حرکتی و مربوط به هماهنگی بدن
- رفتار تهاجمی و احتمالاً خشونت‌آمیز
- حرکت غیرارادی چشم
- احساس درد نکردن
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- مشکلات مربوط به حافظه و تفکر
- اختلالات گفتار
- مختل شدن قدرت قضاوت
- تحمل نکردن صداهای بلند
- گاهی اوقات مصرف کننده دچار تشنج می‌شود یا به کما می‌رود.
مخدرهای استنشاقی
نشانه‌ها و علائم اعتیاد تمام مخدرهای استنشاقی یکسان نیست. پرمصرف‌ترین مخدرهای استنشاقی عبارت‌اند از: چسب، تینر رنگ، لاک غلط‌گیر مایع، مایع ماژیک، بنزین، مایعات و اسپری‌های پاک کننده. ازآنجایی که این مواد سمی‌اند، مصرف آنها به مغز آسیب می‌زند و حتی به مرگ ناگهانی می‌انجامد. نشانه‌ها و علائم استنشاق این مواد به شرح زیر است:
- همراه داشتن بدون دلیل و غیرقابل توضیح ماده استنشاقی
- مسمومیت یا سرخوشی موقتی
- مبارزه‌طلبی یا بداخلاقی
- سرگیجه
- حالت تهوع یا استفراغ
- حرکت غیرارادی چشم
- مسمومیت همراه با گفتار نامفهوم، کند شدن حرکات و هماهنگی ضعیف
- ضربان قلب نامنظم
- رعشه
- به مشام رسیدن بوی همیشگی مواد استنشاقی
- راش پوستی اطراف بینی و دهان
مسکن‌های مخدر
مسکن‌های مخدر داروهایی هستند که از تریاک یا به صورت مصنوعی تولید می‌شوند و اقلامی چون هروئین، مورفین، کدئین، متادون و اکسی کودون را شامل می‌شوند. اعتیاد به مسکن‌های مخدر در سطح کشور به حد نگران کننده‌ای رسیده است. برخی بیماران که مدتی طولانی از این مخدرها استفاده می‌کنند، باید با تجویز موقتی یا درازمدت داروهای جایگزین درمان شوند.
نشانه‌ها و علائم مصرف و وابستگی به داروهای مسکن اعتیادآور عبارت است از:
- تسکین درد
- بی‌قراری، خواب آلودگی یا آرامش
- نامفهوم شدن گفتار
- مشکلات مربوط به توجه و حافظه
- تنگ شدن مردمک‌ها
- کاهش هوشیاری یا بی‌توجهی به افراد و اشیاء پیرامونی
- مشکلات مربوط به هماهنگی بدن
- افسردگی
- گیجی
- یبوست
- در صورت اسنیف یا مصرف مواد از راه بینی، مشکل آبریزش یا زخم شدن بینی به وجود می‌آید.
- در صورت تزریق مواد، جای سوزن روی بدن باقی می‌ماند.
