رابطه بین مواد مخدر و افسردگی و درمان افسردگی بعد از ترک اعتیاد چیست؟

بهبودی پس از ترک اعتیاد  نیاز به طی مسیری طولانی دارد، ولی معتادانی که با افسردگی نیز مبارزه می‌کنند در راه درمان با مشکلات بیشتری روبرو هستند. افسردگی اختلالی شایع در رابطه با اعتیاد است. در واقع 30 تا 40 درصد افراد معتاد، دچار اختلالات خلقی مانند افسردگی نیز هستند. گاهی افسردگی منجر به اعتیاد به مواد مخدر می‌شود؛ و گاهی اعتیاد منجر به افسردگی می‌شود. صرف نظر از ترتیب آغاز این دو عارضه، هر دو اختلال بایستی جهت بهبود کامل فرد، به طور همزمان درمان شوند. پاکی و هوشیاری طولانی‌مدت بدون درمان صحیح افسردگی به ندرت امکان‌پذیر است و تا زمانی که اعتیاد وجود دارد، علائم افسردگی تشدید می‌شوند.

درباره افسردگی چقدر می‌دانید؟ 

علت اصلی ناتوانی در جهان بیماری های جسمی نمی‌باشد، بلکه اختلال خلقی شدیدی به نام افسردگی است. بیش از 350 میلیون نفر در سراسر جهان از افسردگی رنج می‌برند و تنها در حدود 50 درصد از این افراد تحت درمان قرار می‌گیرند. افسردگی تأثیر شدید بر سلامت جسمی و روحی دارد و همچنین بر ارتباطات شخصی، وضعیت شغلی و وضعیت اقتصادی فرد نیز تأثیر می‌گذارد. برخلاف غم و اندوه طبیعی که به صورت موقتی پس از یک ضایعه ایجاد می‌شود، علائم افسردگی تقریباً هر روز هفته و گاهی ماه ها یا سال ها ایجاد می‌شود و بر تمامی جنبه‌های زندگی فرد تأثیر می‌گذارند.

انواع اختلال افسردگی 

افسردگی بر اساس شدت، زمان و علت ایجاد علائم، انواع مختلفی دارد. امکان دارد افسردگی به جای یک سری طبقه‌بندی جداگانه، به عنوان طیفی از حالت های روحی درک شود. جهت تشخیص و درمان این اختلال جدی، روانپزشک ها چندین طبقه‌بندی افسردگی را تعیین کرده‌اند. همراه با این طبقه‌بندی، تعدادی اختلال افسردگی مرتبط با عوامل استرس‌زا، عارضه‌های روانی یا موقعیت های سخت عاطفی وجود دارند. علائم این اختلالاتِ موقعیتی، مشابه بسیاری از علائم افسردگی می‌باشد، ولی تحت شرایط خاصی ایجاد شده و امکان دارد پس از تغییر شرایط، برطرف شوند. در اینجا زیرگونه‌های متداول افسردگی شرح داده می‌شوند:

تشخیص افسردگی از غم و اندوه 

نکته‌ای که باید به آن توجه کردن اینست که اختلال خلقی مانند افسردگی در نتیجه محرومیت و یا شکست فردی مانند مرگ عزیزان یا از دست دادن شغل ایجاد نمی‌شود، بلکه در اثر یک بیماری مزمن پیش‌رونده که بدون درمان تشدید می‌شود ایجاد می‌شود. افراد افسرده امکان دارد از بین علائم زیر، پنج مورد یا تعداد بیشتری را تجربه کنند:

• احساس ناامیدی
• اضطراب
• از دست دادن اشتها / کاهش وزن
• افزایش اشتها / افزایش وزن
• کم‌خوابی یا خواب بیش از حد
• گریه
• احساس درد
• از دست دادن انرژی
• احساس گناه
• احساس بی‌ارزش بودن
• بی‌حوصلگی
• دشواری تمرکز در امور روزانه
• عدم علاقه به شرکت در فعالیت ها یا تفریحات
• افکار مربوط به خودکشی یا اقدام به خودکشی

از افسردگی تا اعتیاد 

افسردگی می‌تواند خطر مشکلات مزمنی مانند اعتیاد را افزایش دهد. بیش از یک سوم از افراد افسرده به مواد مخدر  یا اعتیاد به الکل روی می‌آورند. این مواد شیمیایی مخدر می‌توانند به صورت تسکینی برای احساس بی‌ارزشی، یاس و ناامیدی عمل کنند و همین عامل ویژگی اصلی اعتیاد می‌باشد. اگرچه امکان دارد اعتیاد برای تسکین علائم استفاده شود، ولی مواد مخدر می‌توانند دوره‌های افسردگی را تشدید کرده و مقدار و شدت افکار منفی و تفکراتی که به آسیب رساندن به خود مرتبط است را افزایش دهد. برنامه توانبخشی که برای درمان افسردگی و اعتیاد طراحی شده است می‌تواند جلوی تشدید این دو اختلال را گرفته و به شخص برای داشتن زندگی سالم کمک کند.

از اعتیاد تا افسردگی 

اعتیاد به مواد مخدر باعث ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی در مغز و بدن فرد می‌شود که می‌تواند شکل افسردگی، اضطراب و بی میلی به انجام کارهای لذت بخش به خود گرفته یا علائم افسردگی را تشدید کند[«اختلال افسردگی ناشی از مصرف مواد»، رادیو عشق، اردیبهشت 1398]. امکان برخی از افراد معتاد نتوانند معتاد بودن خود را تشخیص دهند زیرا که علائم اعتیاد و افسردگی بسیار به هم شبیه هستند. تنها زمانی علائم اصلی افسردگی نمایان می‌شوند که برای مدتی مواد مخدر مصرف نشوند. به همین دلیل بسیار اهمیت دارد افرادی که به دنبال ترک اعتیاد هستند، از برنامه توانبخشی استفاده کنند که هم به درمان افسردگی و هم به درمان اعتیاد (تشخیص دوگانه) بپردازد.اعتیاد معمولاً نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ساز است. این مشکلات شامل کودک‌آزاری، سوء رفتار با بزرگسالان، آسیب‌های روحی، خاطرات سرکوب‌شده، الگوهای خانوادگی یا ترکیبی از عوامل مختلف است. روش‌های درمانی بالینی همراه با مشاوره ترک اعتیاد می‌توانند این مشکلات زمینه‌ساز را مشخص کرده و به بیمار کمک کنند بدون مصرف الکل یا مواد مخدر درمان شود.

بهبود و درمان افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر 

عاملی که باعث دشوار شدن تشخیص دوگانه می‌شود اینست که هر اختلال می‌تواند باعث تشدید علائم اختلال دیگر شود. برای مثال مصرف بیش از حد الکل باعث بهبود افسردگی نمی‌شود، بلکه عارضه را تشدید می‌کند. همچنین در صورتیکه شخص معتاد به الکل باشد، افسردگی مانع از طرز فکر صحیح برای غلبه بر اعتیاد می‌شود. در این صورت درمان همزمان افسردگی و اعتیاد شخص پیچیده می‌شود. برنامه‌های توانبخشی یک جانبه نمی‌توانند به میزان کافی به درمان فردی که هم معتاد و هم افسرده است بپردازند. تنها آن دسته از برنامه‌هایی که همزمان به مشکلات روانی و همچنین اعتیاد رسیدگی می‌کنند می‌توانند سم‌زدایی، مشاوره و مراقبت پس از بهبود را انجام دهند. برنامه تشخیص دوگانه از مشاوره، حمایت اطرافیان، آموزش و جلوگیری از بازگشت به اعتیاد برای درمان افسردگی و اعتیاد استفاده می‌کند. برنامه درمانی اهداف زیر را دنبال می‌کند :

• کمک به فرد معتاد در جهت درک ماهیت اعتیاد
• آموزش به فرد معتاد در این جهت که بهبود و درمان افسردگی و اعتیاد امکان‌پذیر است
• ایجاد انگیزه در فرد معتاد جهت ایجاد تغییرات عمده در زندگی
• آموزش مهارت های عملی جهت کنترل افکار منفی
• کمک به فرد معتاد در جهت تشخیص و تغییر الگوهای رفتاری اعتیادآور

درمان به کمک دارو برای بسیاری از معتادینی که افسرده هستند، یک بخش مهم از درمان محسوب می‌شود. داروهای ضدافسردگی به افراد کمک می‌کند تا با علائم ناشی از این عارضه مقابله کرده و زندگی رضایت‌بخشی داشته باشند. یافتن رویکرد مناسب جهت درمان به کمک دارو نیاز به زمان و بردباری دارد. همراه با کمک گروه متخصصی که در زمینه درمان همزمان اعتیاد و افسردگی تجربه دارند، استفاده از دارو در درمان بیمار بسیار مؤثر است.حمایت، تشویق و ایجاد انگیزه عواملی اساسی در مبارزه علیه افسردگی و اعتیاد هستند. افسردگی باعث تحلیل انرژی شده و بیمار احساس می‌کند که برنامه توانبخشی بیهوده است. جلسات مشاوره، حمایت افرادی که مشکلات مشابهی دارند و مشاوره خانوادگی می‌تواند با وجود مشکلات موجود، در مسیر بهبود به فرد کمک شایانی کند.

اگر یکی از عزیزان شما درگیر این مشکل است…

در این جا اقداماتی برای مشورت با کسی که افسرده است و معتاد نیز می‌باشد ذکر می‌شوند: