درمان اعتیاد به اکستازی (قرص اکس) با روش بستری و مشاوره فردی و گروهی

اکستازی (Ecstasy) که در فرهنگ جوانان امروز به مولی (Molly) شهرت دارد، به تازگی بسیار پرطرفدار شده است. این ماده معمولاً به شکل قرص مصرف می‌شود؛ البته اکستازی را می‌توان استنشاق کرد یا این که محلول اکستازی معروف به GHB، را تزریق کرد. اکستازی جزء مواد محرک و روان‌گردان طبقه‌بندی می‌شود که اثرات توهم‌زا دارد. با وجود این که برخی ادعا دارند اکستازی اعتیاد جسمی ندارد ولی حتی اعتیاد روانی به مصرف این روانگردان نیز می‌تواند عواقب بسیاری با خود به همراه داشته باشد از این رو ترک مصرف قرص‌های اکس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود. بسیاری از بیمارانی که سعی می‌کنند به تنهایی بر اعتیاد به اکستازی غلبه کنند، دوباره به اعتیاد برمی‌گردند. برای درمان موفق اعتیاد به اکستازی باید از کمک پزشکان، روانپزشکان و مشاوران در مراکز ترک اعتیاد بهره گرفت.

درباره قرص‌های اکس (مولی) چقدر می‌دانید؟

اکستازی نام متداول ماده‌ای به نام 3 و 4 ـ متیلن دی اکسی مت آمفتامین است که به اختصار MDMA نامیده می‌شود. اکس ماده‌ای صنعتی با اثرهای پیچیده است که عوارض مصرف آن شبیه به ماده محرک مت آمفتامین (شیشه) و ماده توهم‌زای مسکالین است. اکستازی نام‌های متعددی دارد که معروف‌ترین آنها عبارت است از:

• E
• X (اکس)
• XTC
• اسنک اسکوبی
• رول
• لوبیا (Beans)

از آنجایی که MDMA را ماده‌ای می‌دانند که معاشرت‌پذیری و همدردی را ارتقاء می‌دهد، احساس سرخوشی یا نشئگی تولید می‌کند و اثر توهم‌زا دارد، این ماده روانگردان محبوبیت بالایی در میان جوانان پیدا کرده است: تأثیرات مصرف اکستازی یا قرص مولی عبارتند از:

• اکس احساس رفاه و سرخوشی را افزایش می‌دهد و مصرف کننده را اجتماعی‌تر می‌کند. به علاوه بسیاری معتقد اند که اکستازی قدرت جنسی را به دلیل محرک بودن افزایش می‌دهد.
• اثرات محرک اکس باعث می‌شود که مصرف کننده انرژی بیشتری را در خود حس کند.
• برخی مصرف کنندگان دچار توهم و اختلال گسستی می‌شوند.
• دمای بدن در اثر مصرف اکس به شدت بالا (هایپرترمی) می‌رود. اکستازی سیستم عصبی سمپاتیک، شاخه‌ای از سیستم عصبی محیطی را فعال می‌کند که عموماٌ مسئول تسریع عملکردهای بدن محسوب می‌شود. فعالسازی سیستم عصبی سمپاتیک در نتیجه مصرف اکستازی منجر به افزایش دمای بدن می‌شود. هایپرترمی عارضه خطرناکی است که در اثر مصرف در محیط‌های شلوغ با تهویه نامناسب خطرناک‌تر هم می‌شود. دمای بدن فرد به شدت بالا می‌رود و آب بدن‌اش کم می‌شود.
• برخی بیماران با عوارض جسمی دیگری، مانند بی‌اشتهایی، دندان قروچه، حالت تهوع، استفراغ، گرفتگی عضلات، تاری دید و مشکلات خواب، به ویژه اختلالات مربوط به خواب REM، نیز روبرو می‌شوند که باعث خستگی مزمن می‌شود.
• مصرف اکس در درازمدت خطر ابتلا به ناراحتی‌های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم یا سریع، حمله قلبی و عارضه‌های دیگری همچون آسیب کلیوی و کبدی را افزایش می‌دهد.
• اکس علاوه بر اثرات توهم‌زایی باعث افزایش پرخاشگری، رفتارهای بدون فکر، تحریک‌پذیری، اضطراب یا افسردگی، به ویژه پس از قطع مصرف می‌شود. مصرف MDMA باعث آزاد شدن مقدار قابل توجهی از انتقال دهنده‌های عصبی، مانند دوپامین، سروتونین و نوراپی نفرین می‌شود. زمانی که مصرف اکس قطع می‌شود، غلظت این انتقال دهنده‌های عصبی در سیستم عصبی مرکزی کاهش می‌یابد. در نتیجه شخصیت سرحال فرد فرومی‌ریزد و اطرافیان متوجه بی‌تفاوتی شدید، افسردگی و اضطراب بیمار می‌شوند.

اوردوز اکستازی

عوارض اوردوز MDMA عبارت است از:

• تاری دید و گشاد شدن مردمک‌ها
• افزایش شدید دمای بدن همراه با تعریق و احساس تشنگی غیرقابل تحمل
• افزایش ضربان قلب
• تغییر فشار خون که می‌تواند بالا یا پایین رفتن فشار باشد.
• درد و گرفتگی عضلانی، دندان قروچه، روی هم فشار دادن فک‌ها یا حتی قفل کردن فک
• حالت تهوع، استفراغ، تب، سرگیجه یا مشکلات تعادلی و هماهنگی
• خواب آلودگی، مشکلات مربوط به تمرکز و حافظه، گیجی، تحریک پذیری، بی‌قراری، پارانویا و یا توهمات دیداری
• بیهوش شدن یا به اغما رفتن
• احتمال تشنج کردن نیز وجود دارد.

افرادی که دچار تشنگی شدید و کاهش آب بدن می‌شوند، مقدار زیادی مایعات مصرف می‌کنند که باعث ابتلا به هیپوناترمی، یعنی کاهش غلظت سدیم و مواد دیگر در بدن می‌شود؛ این عارضه خطرناک است و حتی ممکن است به مرگ بیانجامد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که اوردوز MDMA به علت تشنج، عوارض دیگر و کما می‌تواند کشنده باشد. دیگر عوارض جدی و خطرناک ناشی از اوردوز اکس عبارت است از:

• از کار افتاد قلب به دلیل آریتمی قلبی
• نارسایی کلیه
• زجر تنفسی
• آسیب کبدی
• رابدومیولیز یا واپاشی بافت عضلانی در اثر آزاد شدن پروتئین‌ها و مواد دیگر در جریان خون؛ این مواد باعث نارسایی کلیه و آسیب دیدگی شدید کلیه نیز می‌شوند.
• سکته مغزی

درمان اوردوز اکستازی

درمان اوردوز اکستازی شامل موارد زیر می‌شود:

• مصرف بنزودیازپین‌ها برای درمان تشنج، بی‌قراری و گرفتگی یا اسپاسم عضلانی
• زغال فعال یا سوربیتول برای زدودن مواد باقیمانده در روده‌ها
• پایین آوردن دمای بدن، بیمار به اتاقی با تهویه بهتر منتقل می‌شود و محیط با پنکه یا دستکاه تهویه خنک می‌شود یا آب سرد روی بیمار اسپری می‌شود.
• سرم برای جبران کاهش آب بدن و رفع مشکلات دیگر تزریق می‌شود.
• مشکلات قلبی عروقی با مصرف دارو پایدار می‌شود.
• برای تسکین بی‌قراری یا پرخاشگری آرام‌بخش به بیمار داده می‌شود یا حرکت بیمار محدود می‌شود.

چنانچه احتمال دادید که یکی از نزدیکان‌تان دچار اوردوز اکستازی شده است، به سرعت با اورژانس تماس بگیرید، کنار بیمار باقی بمانید، سعی کنید آرامش و خونسردی خود را حفظ کنید و به بیمار قوت قلب بدهید. اگر بیمار بی‌قرار است یا تب بالا دارد، او را به جای دیگری، برای مثال محیطی با تحریک کمتر، خلوت‌تر یا خنک‌تر و با تهویه مناسب منتقل کنید. همچنین به بیمار مایعات بدهید، بیمار باید مایعات را جرعه جرعه بنوشد، اجازه ندهید که مایعات را یک دفعه سربکشد یا مقدار زیادی مایعات بنوشد. با وجود تمام این دستور العمل ها، بهترین راه پیشگیری از اوردوز، قطع و ترک مصرف قرص های روانگردان اکستازی می باشد.

خماری و علائم قطع مصرف اکستازی

مصرف اکستازی فعالیت انتقال دهنده‌های عصبی، به ویژه گونه‌های موثر بر احساس شادی و علاقه، را در مغز افزایش می‌دهد، در نتیجه مصرف کننده احساس سرخوشی یا اصطلاحاً نشئگی می‌کند و احساسات مثبتی پیدا می‌کند. اما این افزایش فعالیت به سرعت منبع مواد شیمیایی عامل این حس‌های خوشایند را در مغز تحلیل می‌برد. مغز مصرف کننده در درازمدت برای عملکرد و تجربه احساسات مثبت به اکستازی وابسته می‌شود. بنابراین زمانی که مصرف قطع می‌شود و مغز سعی می‌کند تا شیوه کارکرد بدون مواد را دوباره یاد بگیرد، فرد دچار علائم خماری می‌شود. خماری آن روی دیگر احساس سرخوشی و نشئگی است و بیمار این بار باید اضطراب و افسردگی را تحمل کند. همچنین فرد میل شدید و مهارناپذیری به مصرف مواد دارد. علائم خماری اکستازی عموماً از نوع روانی است، اما برخی مصرف کنندگان دچار علائم جسمی نیز می‌شوند. علائم و مدت زمان خماری برای تمام بیماران یکسان نیست و عامل‌های زیر بر شدت و نوع علائم خماری اکس اثر می‌گذارد:

• تحمل بدن نسبت به اکس
• مدت زمان و دفعات مصرف
• وضعیت متابولیسم و سلامت عمومی بیمار

ابتلا به اختلال‌های روانی هم‌زمان یا اعتیاد به چند ماده مخدر علائم خماری را تشدید و پیچیده‌تر می‌کند.

علائم خماری

قطع مصرف اکستازی علائم روانی شدیدی را به دنبال دارد که گاهی با علائم جسمی نیز همراه است. هرچند علائم جسمی معمولاً خفیف است و زندگی بیمار را به خطر نمی‌اندازد. علائم خماری اکستازی عبارت است از:

• افسردگی
• گیجی
• اضطراب
• میل شدید به مصرف
• بی‌قراری
• پارانویا
• بی‌خوابی
• خستگی
• مشکل در تمرکز کردن
• بی‌اشتهایی
• فراموشی و مشکلات حافظه
• تغییر در ادراک خویشتن

اکستازی غالباً با مواد دیگر مانند کتامین یا آمفتامین‌ها مخلوط می‌شود. همچنین اکستازی در بسیاری موارد همراه با مواد دیگری مانند ماری جوانا، کوکائین یا ال اس دی مصرف می‌شود. ازآنجایی که بدون آزمایش نمی‌توان محتویات قرص اکس را تشخیص داد و بسیاری از مصرف کنندگان مواد دیگری را نیز در کنار اکس مصرف می‌کنند، علائم خماری در تمام معتادان یکسان نیست. هرچند قطع مصرف اکستازی معمولاً علائم جسمی خطرناکی را ایجاد نمی‌کند، اما علائم خماری روانی اکستازی بسیار قوی است و بیمار را به مصرف دوباره و بازگشت به اعتیاد سوق می‌دهد. مصرف دوباره به ویژه در زمان ترک و تحمل علائم خماری خطرناک است، چون تحمل بدن بیمار در این زمان کاهش یافته است. بنابراین اگر همان مقدار قبلی اکس مصرف شود، احتمال اوردوز افزایش می‌یابد و ممکن است بیمار جان خود را از دست بدهد. مدیریت علائم خماری اکستازی، به ویژه احساس افسردگی که غالباً شدید نیز هست، برای خود بیمار به تنهایی دشوار است. بنابراین توصیه می‌شود که درمان ترک اعتیاد در یک مرکز درمانی تخصصی ترک اعتیاد بستری و از طریق سم‌زدایی با درمان دارویی انجام شود.

مدت زمان خماری

مدت زمان خماری و تحمل علائم قطع مصرف اکستازی نیز مانند نوع و شدت علائم در تمام بیماران یکسان نیست. علائم معمولاً چند روز پس از قطع مصرف اکس به بیشترین حد می‌رسد و حدوداً یک هفته استمرار دارد. البته علائم شدید روانی، مانند افسردگی و میل شدید به مصرف مواد، چند هفته تا چند ماه وجود دارد. زمانبندی علائم ترک اعتیاد به اکستازی مطابق جدول زیر است:

ترک قرص اکس یا مولی

ترک اعتیاد به اکستازی با درمان اعتیاد به مواد مخدری که به لحاظ جسمی نیز اعتیادآور هستند، تفاوت دارد. هرچند اکستازی مخدر و اعتیادآور در نظر گرفته نمی‌شود، اما وابستگی ایجاد می‌کند. رفع وابستگی روانی هدف اصلی از درمان بازتوانی و ترک اکستازی است.  اعتیاد روانی زمانی ایجاد می‌شود که فرد تصور کند برای عملکرد طبیعی به مواد نیاز دارد، در عین حال بیمار دچار واکنش‌های جسمی ناخوشایند نشود. مصرف کننده اکستازی نمی‌تواند عوارض مصرف اکس را متوقف یا معکوس کند. پس از مصرف کردن اکس باید تریپ را به اتمام رساند تا اثر اکس به تدریج از بین برود. هیچ پادتنی برای خنثی کردن اثر اکستازی کشف نشده است.

مراحل درمان اعتیاد به اکستازی

رویکرد درمان اعتیاد به اکستازی از مؤلفه‌های مختلفی تشکیل می‌شود که در ادامه شرح داده خواهد شد.

مدت زمان درمان چقدر باید باشد؟

بیمار باید تا زمان برخورداری از مزایای کامل درمان، در جلسات درمان شرکت کند. شرکت در گروه‌های پشتیبانی نیز باید کماکان تا زمان نامشخص ادامه داده شود. مدت زمان درمان یکی از موثرترین شاخص‌ها در موفقیت ترک اعتیاد است. احتمال بازگشت به اعتیاد با طول درمان نسبت عکس دارد.

پیشگیری از بازگشت به اعتیاد

به منظور پیشگیری از بازگشت به اعتیاد لازم است که ترک اعتیاد به روشی نظام‌مند و تخصصی انجام شود تا وسوسه مصرف دوباره به حداقل برسد. آگاه ساختن بیمار از عوارض مخرب مصرف درازمدت اکس، حمایت اجتماعی همنوعان و دوستان، بهره‌گیری از درمان‌های تخصصی مشاوره و روان درمانی و دوری از محرک‌هایی همچون عوامل ترغیب کننده فردی و محیطی به مصرف اکس احتمال بازگشت به اعتیاد را کاهش می‌دهد.