ترک اعتیاد و وابستگی به داروی آرامبخش،خواب آور و مسکن با سم زدایی

آرامبخش‌ها داروهایی هستند که سیستم عصبی بیمار را آرام می‌کنند. چون داروهای ارامبخش در کاهش اضطراب بسیار موفق عمل می‌کنند، سوءمصرف آنها بسیار رایج است. ترک کردن داروهای آرام بخش بسیار دشوار و خطرناک است. علائم ترک اعتیاد غالباً شدید و فراگیر است و بر جنبه‌های مختلفی از زندگی، همچون خواب، رفتار و حتی افکار بیمار اثر می‌گذارد. شکی نیست که مصرف داروهای آرامبخش برای مدتی کوتاه بسیار موثر است، اما مطمئناً راه‌حل درازمدت مناسبی برای تسکین اضطراب یا مشکلات مهم زندگی نیست. بنابراین برای ترک استفاده از آرامبخش‌ها بهتر است به درمان‌های تخصصی و دارویی فکر کنید.

 اعتیاد به داروهای آرام بخش و اوردوز

آرام بخش‌ها داروهایی هستند که باعث بیهوشی، آرامش یا تسکین خفیف می‌شوند و با القاء خواب به از بین بردن اضطراب کمک می‌کنند یا از تشنج جلوگیری می‌کنند. چنانچه فرد آگاهانه یا به طور تصادفی داروی ارام بخش را بیشتر از مقدار تجویز شده مصرف کند، مشکل اوردوز ارام بخش پیش می‌آید. سوءمصرف داروهای آرام بخش و رفع مشکلات ناشی از اوردوز نیاز به درمان ترک اعتیاد دارد.

انواع پر مصرف آرام بخش‌ها

ابتدا باید بدانید که سه نوع از این مواد بیشتر مورد استفاده اند که عبارتند از:

باربیتورات‌ها

از آنجایی که مصرف باربیتورات با خطر بروز واکنش‌های شدید، اوردوز و وابستگی همراه است، مصرف این دارو در سال‌های گذشته رو به کاهش گذاشته است. پزشکان به جای این که برای درمان اختلالات خواب و اضطراب، باربیتورات تجویز کنند، بنزودیازپین و داروهای خواب‌آور را جایگزین باربیتورات ساخته‌اند. درهر حال هنوز هم باربیتورات برای بیهوشی و درمان اختلال‌های توام با تشنج مصرف می‌شود.

بنزودیازپین‌ها

بنزودیازپین‌ها معمولاً برای درمان اضطراب و اختلال‌های حملات عصبی تجویز می‌شوند. بنزودیازپین‌ها گروه بزرگی از داروها هستند که برحسب قدرت، سرعت اثرگذاری و نیمه عمر در دسته‌های فرعی طبقه‌بندی می‌شوند. متداول‌ترین بنزودیازپین‌ها عبارت‌اند از: زاناکس، آتیوان، کلونوپین و والیوم (دیازپام).

داروهای خواب‌آور

داروهای خواب‌آور در دسته ارام بخش‌های هیپنوتیک (القاء کننده خواب) قرار می‌گیرند. قرص خواب بر گیرنده‌های GABA اثر می‌گذارد تا مشکل بی‌خوابی بیمار برطرف شود. لونستا، امبین و سوناتا پرمصرف‌ترین داروهای خواب‌آور به شمار می‌آیند.

علائم مصرف بیش از حد (اوردوز) آرامبخش‌ها

علائم و نشانه‌های مصرف بیش از حد هر کدام از آرام بخش‌های ذکر شده به شرح زیر است:

علائم اوردوز باربیتورات

• عدم هماهنگی
• نامفهوم شدن گفتار
• مشکل شدن تفکر و یا تمرکز
• بیهوش شدن
• ضربان قلب و فشار خون بسیار پایین
• مشکلات تنفسی یا وقفه تنفسی
• شوک
• از کار افتادن کلیه
• مرگ

علائم اوردوز بنزودیازپین

• فقدان هماهنگی
• تجریک پارادوکسیکال
• تاری دید یا دیگر اختلالات بینایی
• نامفهوم شدن گفتار
• گیجی
• فراموشی
• خواب آلودگی یا واکنش نشان ندادن
• تغییر ووضعیت ذهنی
• توهم
• فشار خون بسیار پایین
• سرگیجه
• مشکلات دستگاه تنفسی
• کما

علائم اوردوز داروی خواب‌آور

• تحریک‌پذیری و بی‌قراری
• سرگیجه
• گیجی
• فراموشی
• تغییر وضعیت ذهنی
• توهم
• فشار خون پایین
• ایست قلبی
• مشکلات دستگاه تنفسی
• واکنش نشان ندادن
• کما

چنانچه با علائم فوق مواجه شدید و احتمال دادید که خود یا یکی از نزدیکان‌تان دچار مشکل اوردوز آرام بخش شده‌اید، به سرعت با اورژانس تماس بگیرید. در مدتی که منتظر رسیدن آمبولانس هستید، کنار بیمار باقی بمانید.

عامل‌های خطر اوردوز

عوامل زیر احتمال بروز اوردوز را افزایش می‌دهند:

سن

واکنش بیماران جوان و مسن به داروهای آرامبخش و میزان حساسیت این دو گروه سنیی به اثر این داروها با هم متفاوت است.

مدت زمان مصرف

مصرف درازمدت باربیتورات‌ها مقاومت دارویی ایجاد می‌کند. بیمارانی که دچار تحمل دارویی می‌شوند، باید داروی بیشتری مصرف کنند تا همان اثر قبلی را تجربه کنند. هرچند مقاومت بیمار افزایش می‌یابد، اما متاسفانه دوز کشنده باربیتورات ثابت باقی می‌ماند و به این ترتیب هر چه باربیتورات برای مدت بیشتری مصرف شود، احتمال اوردوز تصادفی نیز افزایش می‌یابد.

مصرف دیگر داروهای سرکوب کننده سیستم عصبی مرکزی

اگر داروهای آرامبخش همراه با دیگر مواد سرکوب کننده سیستم عصبی مرکزی، مانند الکل، مصرف شود، احتمال اوردوز مرگبار افزایش می‌یابد.

ابتلا به بیماری‌های مختلف

داروهای آرام بخش و مسکن بسیاری از فرایندهای طبیعی بدن، مانند تنفس و ضربان قلب را آهسته می‌کنند. بنابراین اگر فردی دچار عارضه‌های ریوی یا قلبی باشد، بیشتر در معرض خطر اوردوز قرار دارد.

درمان اوردوز آرامبخش

در حال حاضر سازمان غذا و دارو (FDA) هیچ دارویی را برای درمان اعتیاد و وابستگی به آرامبخش تایید نکرده است. فلومازنیل نوعی آنتاگونیست گیرنده GABA است که اثر بعضی آرام بخش‌ها را تاحدی کاهش می‌دهد. فلومازنیل برای درمان اوردوز داروهای آرامبخش تجویز می‌شود، هرچند مصرف این دارو در درازمدت باعث بروز علائم ترک اعتیاد و تشنج می‌شود. درمان اوردوز ارامبخش عمدتاً از نوع حمایتی است و موارد زیر را شامل می‌شود:

• باز نگه داشتن مجاری هوا و استفاده از دستگاه تنفسی مصنوعی
• شستشو معده
• زغال فعال، به ویژه در صورت اوردوز باربیتورات
• تزریق سرم

آیا اوردوز با آرامبخش می‌تواند مرگبار باشد؟

با توجه به نوع آرام بخش مصرفی، میزان خطر و عوارضی که اوردوز ایجاد می کند متفاوت است:

عوارض اوردوز باربیتورات

اوردوز باربیتورات بسیار خطرناک است. برآورد می‌شود که یک مورد از هر ده مورد اوردوز باربیتورات یا مخلوطی از داروهای شامل باربیتورات منجر به مرگ می‌شود. بین دوز درمانی و ایمن باربیتورات و دوز کشنده آن مرز باریکی وجود دارد. اگر باربیتورات همراه با دیگر مواد سرکوب کننده سیستم عصبی مرکزی مصرف شده باشد، خطر مرگ ناشی از اوردوز تصادفی یا عمدی باربیتورات افزایش می‌یابد.

عوارض اوردوز بنزودیازپین

بعید است که مصرف بنزودیازپین به تنهایی باعث اوردوز شود، چون خطر مسمومیت حاد با بنزودیازپین بسیار پایین است. اما اگر بنزودیازپین با دیگر داروهای سرکوب کننده سیستم عصبی مرکزی، مانند الکل مصرف شده باشد، این ترکیب خطرناک خواهد بود. برآورد می‌شود که بیش از 41 % از افرادی که سوءمصرف الکل دارند، در مرحله‌ای از زندگی خود به سوءمصرف بنزودیازپین نیز روی خواهند آورد. در واقع بیش از 80 % افرادی که بنزودیازپین مصرف می‌کنند، دچار مشکل سوءمصرف همزمان چند دارو یا ماده هستند.

عوارض اوردوز داروهای خواب‌آور

به ندرت پیش می‌آید که مصرف بیش از حد قرص خواب به مرگ بیانجامد. بااین حال مانند انواع دیگر آرام بخش‌ها، اگر داروی خواب‌آور همراه با سرکوب کننده‌هایی مانند الکل یا اوپیات مصرف شود، خطر بروز مشکلات تنفسی و افزایش ضربان قلب وجود دارد.

ترک اعتیاد پس از اوردوز

چنانچه آرام بخش تنها دارویی باشد که در بدن بیمار وجود دارد، احتمال زنده ماندن بیمار پس از اوردوز آرام بخش بالا است. اما چون اکثر بیماران مواد دیگری را نیز علاوه بر آرامبخش مصرف می‌کنند، عوارض اوردوز افزایش می‌یابد. اگر بیمار آن‌قدر خوش شانس باشد که از اوردوز آرام بخش جان سالم به در ببرد، باید نهایت تلاش خود را برای بازیابی سلامتی خود بکند. درمان ترک اعتیاد تغییر سرنوشت‌سازی را در زندگی بیمار ایجاد می‌کند و خطر اوردوز را در آینده کاهش می‌دهد. درمان ترک اعتیاد در چند سطح مراقبتی مختلف ارائه می‌شود که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.

ترک اعتیاد بستری

برنامه‌های بازتوانی بستری ترک اعتیاد به ارامبخش 28 روز تا چند ماه طول می‌کشد. بیمار در محیطی امن و تحت نظارت متخصصینی بستری می‌شود که درباره اعتیاد و وابستگی به داروهای ارام بخش اطلاع کامل دارند. بیماران داروهای لازم را در کمپ ترک اعتیاد دریافت می‌کنند و از خدمات متخصصین تغذیه، پزشکان، روانپزشکان و مشاوران بهره می‌گیرند. بسیاری از برنامه‌های ترک اعتیاد شامل سم‌زدایی می‌شود.

ترک اعتیاد سرپایی

ترک اعتیاد سرپایی به شیوه‌های گوناگون، مانند جلسات هفتگی با درمانگر و مشاور و شرکت در برنامه‌های روزانه انجام می‌شود. برنامه‌های سرپایی از نظر طول دوره درمان و سطح مراقبت با هم تفاوت دارند. درمان سرپایی منعطف‌تر از ترک اعتیاد بیمارستانی است، البته معتادان دچار مشکلات جدی به سطح بالاتری از مراقبت نیاز دارند.

برنامه‌های 12 قدم

برنامه‌های 12 قدم روشی رایگان و تحت نظارت فردی است که خود قبلاً موفق به ترک اعتیاد شده است. در این روش بیمار روابط خدشه‌دار شده خود را ترمیم می‌کند و با اراده‌ای قوی و انگیزه‌ای بیشتر به جنگ اعتیاد می‌رود.

ترک اعتیاد و وابستگی به آرام‌بخش

ازآنجایی که بدن به داروهای آرامبخش و مسکن وابسته شده است و علائم ناخوشایندی پس از قطع مصرف دارو و خروج آن از بدن بروز می‌یابد، ترک اعتیاد به آرام بخش فرایندی خطرناک است. علائم تمام بیماران یکسان نیست و به طول مصرف دارو بستگی دارد. با توجه به شدت علائم لازم است که ترک اعتیاد تحت نظر متخصص انجام شود. علائم ترک اعتیاد معمولاً 36 ـ 6 ساعت پس از آخرین بار مصرف دارو شروع می‌شود و شامل موارد زیر است:

• تشنج
• صرع
• حمله عصبی
• لرز
• گرگرفتگی
• بی‌اشتهایی
• عرق کردن در شب
• تنفس سریع
• گیجی و تحریف واقعیت
• درد عضلانی
• تحریک پذیری و عصبانیت

معمولاً انتظار می‌رود که علائم در یک یا دو روز اول درمان ترک اعتیاد تشدید شود و به اوج برسد. پزشک در شرایط خاص دارو برای تسکین ناراحتی و علائم مورد انتظار محرومیت از داروهای آرامبخش تجویز می‌کند. طرح درمان ترک اعتیاد به آرامبخش به گونه‌ای تهیه می‌شود، که بیمار در طول درمان به منابع لازم دسترسی داشته باشد تا بتواند مواد را به روشی ایمن و با تحمل حداقل ناراحتی ترک کند.

درمان اعتیاد به داروهای خواب آور و آرام بخش‌ها

ترک اعتیاد به بسیاری از داروهای آرامبخش و مسکن باید تحت نظارت متخصص انجام شود. ترک اعتیاد و وابستگی به باربیتورات و بنزودیازپین نیاز به درمان تخصصی و دارویی دارد، چون قطع مصرف ناگهانی این داروها باعث بروز علائم حاد می‌شود. روش‌های ترک اعتیاد به آرامبخش‌ها عبارتند از: